Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva
Download 4.43 Mb. Pdf ko'rish
|
Z0m2Y3xIsiTPCBv4SIeXYLrHBdo5K7T8Eh3vfQpX
|
192
Tabiiy sharoit jamiyat taraqqiyotiga ikki xil ta’sir ko’rsatadi. Ma’lumki, tirikchilik vositalari va tabiiy manbalarga boy bo’lgan mamlakatlarda yashovchi xalqlar o’z tirikchiliklari uchun zarur bo’lgan mahsulotlarni tayyorlashda mablag’ va kuchni bunday tabiiy qulayliklarga ega bo’lmagan xalqlarga qaraganda ancha kam sarflaydilar. Qulay tabiiy sharoitlar jamiyat taraqqiyotiga ma’lum darajada yordam beradi. Qondirilishi mutlaq zarur bo’lgan tabiiy ehtiyojlarning miqdori naqadar kam bo’lsa, yerning tabiiy hosildorligi naqadar ko’p bo’lsa va iqlim naqadar qulay bo’lsa, ishlab chiqaruvchi hayotning saqlanish va takror qilinishi uchun zarur bo’lgan ish vaqti shuncha kam bo’ladi. Demak, uning boshqalarga ketadigan ortiqcha mehnati uning o’ziga ketadigan mehnatga nisbatan shuncha ko’p bo’lishi mumkin. Aksincha, tabiiy sharoit noqulay bo’lib, kishilarning asosiy vaqti, mablag’ va mehnati tirikchilik vositalarini yaratishga ko’proq sarf bo’lsa, u holda jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlari nisbatan sekinroq rivojlanadi. Noqulay tabiiy sharoit jamiyat taraqqiyotiga birmuncha salbiy ta’sir ko’rsatadi. Agar odamlar tabiiy sharoitlar bilan cheklanib, barcha tirikchilik vositalarini tabiatdan tayyor holda olganlarida (bunday bo’lishi mumkin emas, albatta) jamiyat taraqqiyoti juda sekin rivojlangan bo’lardi, odamlarda taraqqiyotga intilish, mehnat qurollarini rivojlantirish, tabiiy kuchlarga qarshi kurashish zaruriyati ham bo’lmasdi. Turli tarixiy sharoitlarda tabiiy sharoitlarning jamiyat taraqqiyotiga ta’siri aynan bir xil bo’lgan emas. Ibtidoiy jamoa tuzumida odamlar o’zlarini qurshab olgan tabiatga butunlay qaram bo’lganlar. Ular tabiatni emas, balki tabiat ularni o’ziga butunlay bo’ysundirgan. Chunki hali bu davrda fan, texnika o’smagan, madaniyat rivojlanmagan, mehnat qurollari oddiy bo’lgan. SHuning uchun ham odamlarning hayoti tabiiy sharoitlar qulayligiga ko’p jihatdan bog’liq edi. Boshlang’ich davrda odamlar shuning uchun ham daryo bo’ylarida, tog’ yonboshlarida, tuprog’i serhosil joylarda, o’rmonlari va hayvonot dunyosi serob bo’lgan joylarda yashashga harakat qilganlar. |
