Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva

188
 
uchun 
o’zlashtirib olishidir, inson bilan tabiat o’rtasida moddalar 
almashinishining umumiy shartidir, inson hayotining abadiy tabiiy shartidir. 
Mehnat, 
ishlab 
chiqarish 
insonning 
ijtimoiy 
mavjudot 
sifatida 
shakllanishining, uning tabiatdan ajralib chiqishining negizidir. Insonlar 
tirikchilik uchun zarur vositalarni ishlab chiqara boshlashlari bilanoq o’zlarini 
hayvonlardan farq eta boshlaydilar. Mehnat qilish natijasida odam o’zining tabiiy 
a’zolari faoliyatini o’zgartiradi, muskullari, paylari, oyoq va qo’llari rivojlanadi. 
Shuningdek, odamning aqliy va jismoniy qobiliyatlari ham rivojlanadi, miyasi va 
sezgi a’zolari taraqqiy etadi. Insonning sezgi a’zolari — mehnatning, ijtimoiy 
munosabatlarning, inson amaliy faoliyatining mahsulidir. 
Inson tabiat farzandi sifatida paydo bo’lgan bo’lsada, lekin insonga xos deb 
e’tirof etilgan xususiyatlarning hammasiga u jamiyatda bevosita aralashish, 
ta’lim-tarbiya olish, mehnat qilish orqali erishdi. 
Mehnatning roli va ahamiyati, ayniqsa, ikki narsada kuchliroq seziladi. 
Birinchidan, inson ajdodlari organizmi mehnat ta’sirida biologik mavjudotga xos 
bo’lgan belgilardan ijtimoiy mazmunga xos tomonga o’zgara boshladi. Ikkinchidan, 
mehnat gapirish, aloqa o’rnatish, ijtimoiy tajriba orttirish, inson ongi, til va 
tafakkurining paydo bo’lishi va rivojlanishi uchun ham asos bo’ldi. 
Odamning ongi ham o’zi kabi ijtimoiy taraqqiyot mahsulidir. Insonga xos 
bo’lgan ong faqat mehnat jarayonida rivojlanadi. San’at, fan, madaniyat va 
texnika taraqqiyoti tarixi bizning barcha fikrlarimiz, g’oyalarimiz mehnat 
jarayonida tug’ilganligini va rivojlanib borganligini ko’rsatib turibdi. 
Kishilar o’rtasidagi eng muhim aloqa vositasi bo’lgan tilning kelib chiqishi 
va rivojlanishi ham mehnat bilan bevosita bog’liq. Mehnat natijasida qo’yilgan har 
bir yangi qadam insonning bilim darajasini kengaytira bordi. U tabiat 
predmetlarida doimiy ravishda yangi, shu vaqtgacha ma’lum bo’lmagan 
xususiyatlarni ocha bordi. Ikkinchi tomondan, zaruriyat orqasida mehnatning 
rivojlanishi jamiyat a’zolarining yanada yaqinroq jipslashuviga yordam beradi. 
Natijada ularda bir-birlariga nimanidir aytish ehtiyoji tug’iladi. Bu ehtiyoj o’zaro 

---