Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva

294
 
real olamni ilmiy bilishning eng umumiy usuli bo’lib, u barcha fanlar 
metodologiyasidir. Dialektik usul xususiy fanlar erishgai yutuqlardan foydalanib 
ulariing usullari bilan birgalikda rivojlanadi, ular bir-birini to’ldiradi va boyitadi. 
Xususiy, umumiy va eng umumiy usullar tadqiqotning yaxlit sistemasini tashkil 
etadi. 
Hozirgi zamon fan taraqqiyoti bilimlarning tez o’sishi, uning sifat va miqdor 
jihatidan salmog’ining oshib borishi bilan tavsiflanadi. Bu jarayonning ikki tomoni 
bo’lib, birinchidan, ilmiy bilish tufayli tabiiy va ijtimoiy voqelikning tobora 
murakkab ob’ektlari o’zlashtirilmoqda. Bu hol ilmiy bilish jarayonida tadqiqot 
usullari qaqidagi masala bilishning jiddiy masalasiga aylanayotganligini 
isbotlamoqda. Ikkinchidan, ilmiy texnika inqilobi sharoitida ilmiy bilish 
faoliyatining shakllari va usullari, tartib-qoidalari, mantiqi va tuzilmasi hamda 
yangidan-yangi yutuqulrni qo’lga kiritish imkoniyatlarini yaratmokda. 
6.6.Ilmiy bilishning empirik darajasi.
 
Ilmiy bilishning bir-biri bilan uzviy bog’langan, biri-ikkinchisini 
to’ldiradigan ikkita darajasi mavjud, ularga empirik va nazariy darajalar kiradi. 
Mazkur darajalarning har biri o’ziga xos xususiyatlar bilan tavsiflanadi. Ular 
nimalardan iborat? Ilmiy bilishning empirik darajasi kishilarning ehtiyojlarini 
qondirish jarayonida ularning kundalik tajribalari asosida qo’lga kiritilgan 
ma’lumotlarga tayangan holda olamda ro’y berayotgan hodisalarni bilishga 
qaratilgan. Bundan farqli o’laroq, ilmiy bilishning nazariy darajasi ilm fan 
yordamida to’plangan bilimlar asosida olamdagi narsa va hodisalarning mohiyatini 
aks ettirishga qaratilgandir. 
Ilmiy bilishning empirik va nazariy darajalarining yana bir xususiyati 
shundan iboratki, agar birinchisi, kishilarning olam haqidagi kundalik, sodda 
bilimlariga asoslangan bo’lsa, ikkinchisi esa olam haqidagi falsafiy ahamiyatga ega 
bo’lgan umumiy tasavvurlarga asoslanadi. Shuning uchun ham kishilar olamdagi 

---