Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva

oilasidan iborat insonning yashash muhiti 
 
Moddiy olamning tarkibiy qismi. 
 
Jamiyat o’z-o’zini tashkillovchi, o’z-o’zidan rivojlanuvchi murakkab
 tizim 
 
Jamiyat avvalo kishilar faoliyati. Bu tushunchada kishilar hayoti va 
faoliyati o’tmishi, hozir va kelajakdan iborat vaqt mezoni aks ettirilgan. 
 
Jamiyat kishilarning hayot tarzlari, faoliyatlarining barcha
 turlari, ularning 
natijalarini qamrab oladi 
 
Jamiyat kishilararo ob’ektiv ijtimoiy aloqa va munosabatlarning mahsuli 
va ko’rinishi. 
 
Jamiyat hayotining
 
asosiy sohalari 
Iqtisodiy hayot 
sohasi 
 
 
Ijtimoiy – siyosiy 
hayot sohasi 
 
Ma’naviy 
hayot sohasi 
 

---

389
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7.3. Jamiyatning sohalari va tarkibiy qismlari 
 
 
 
 
 
 
7.4. Jamiyat taraqqiyotiga oid yondoshuvlar 
Jamiyatning tarkibiy tuzilishi 
 
 
 
 
 
Oila 
 
 
 
 
Sinflar, ijtimoiy 
tabaqalar, 
guruhlar 
 
 
Tarixiy-etnik 
birliklar 
 
Jamiyat taraqqiyoti to’g’risidagi 
nazariyalar 
 
Formatsion 
taraqqiyot 
 
Chiziqli 
taraqqiyot 
 
Sivilizatsiyali 
taraqqiyot 
 

---

390
 
 
7.5. Jamiyat hayotining asosiy sohalari 
 
 
7.6. Madaniyatning falsafiy tahlili 
 
 
Jamiyat moddiy va ma’naviy 
omillar birligidan iborat 
 
 
Jamiyatning moddiy 
hayoti 
 
 
Iqtisodiy hayot 
sharoitlari 
 
 
Iqtisodiy 
munosabatlar 
 
 
Moddiy boyliklar, 
tabiiy zaxiralar 
 
Jamiyatning ma’naviy 
hayoti 
 
Ijtimoiy ong shakllari 
 
Olamni anglash 
 
Jamiyat inson 
to’g’risidagi 
qarashlar, 
nazariyalar, 
ta’limotlar 
 
Ta’lim-tarbiy 
 
Axborot vositalari 
 
Madaniyat, ilm-fan 
muassasalari 
 
Madaniyat 
insoniyat tomonidan 
o’zlarining extiyojlarini 
qondirish uchun ishlab 
chiqarilgan boyliklar 
sistemasi. 
“insonlashtirilgan tabiat” 
jamiyatning moddiy, sotsial, 
siyosiy va ma’naviy hayoti 
soxasida yaratilgan kishilar 
faoliyatining maxsuli. 

---

391
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7.7. Madaniyat turlar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7.8. Madaniyat funktsiyalari 
Madaniyatning funktsiyalari 
Bilish funktsiyasi. Madaniyatda ko’p asrlik inson faoliyati davrida olamdagi 
narsa va xodisalarni bilish va ularni o’zlashtirish jarayonidagi to’plangan 
tarixiy tajriba mujassamlashgan.
Axborot uzatish funktsiyasi. Madaniyat bir avloddan ikkinchi avlodga ijtimoiy 
tajribani yetkazish shaklidir, ya’ni tarixiy vorislik funktsiyasini bajaradi 
Muloqat funktsiyasi. Moddiy va manaviy tarixiy yodgorlikda o’z aksini topgan 
ma’lumotlarni qabul qilish jarayonida biz o’tmishdagi ajlodlarning turmushi, 
ularning didi, madaniy darajasi, shuningdek, mazkur asarlarni bunyod etgan 
mualliflar bilan muloqatda bo’lamiz, shu davrning nafasidan xabardor 
bo’lamiz.
Tarbiyaviy funktsiyasi. Madaniyat inson axloq-odobi, xatti-xarakatini baxolash 
va tartibga solish vazifasini bajaradi. 
Moddiy 
 
Ma’naviy 
mehnat qurollarini, mehnat ko’nikmalarini, 
shuningdek ishlab chiqarish jarayonida 
yaratilgan va moddiy hayot uchun hizmat 
qiladigan barcha boyliklardir 
moddiy madaniyatga moddiy boyliklarning 
butun majmui, ularni ishlab chiqarish 
vositalari kiradi 
Moddiy madaniyatga kishilarning ishlab 
chiqarish tajribasi, qobiliyati, malakasi ham 
kiradiki, bularsiz ishlab chiqarish 
jarayonlarini tashkil etish mumkin emas 
 
insonlar tomonidan yaratilgan 
ma’naviy boyliklarni, ijtimoiy 
ongning ilmiy, badiiy, huquqiy, 
diniy, ahloqiy, falsafiy va boshqa 
shakllarini, tafakkurning barcha 
shakllarini va dunyoqarashning 
butun 
sohasini, 
jamiyatdagi 
g’oyalar va ta’limotlarni, badiiy 
asarlar, estetik qarashlarni o’z 
ichiga oladi.
Moddiy madaniyatga kishilarning 
ishlab chiqarish tajribasi, qobiliyati, 
malakasi ham kiradiki, bularsiz ishlab 
chiqarish jarayonlarini tashkil etish 
mumkin emas.