Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti r. R. Ibraimov, D. А. Davronbekov, M. O. Sultonova, E. B. Tashmanov, U. T. Aliyev «simsiz aloqa tizimlari va dasturlari»

Bo‘shliqda (ochiq fazoda) radioto‘lqinlarning tarqalishi. 
Bo‘shliq deganda molekulalar, atomlar, erkin zaryadlar bo‘lmagan bir 
jinsli cheksiz fazo tushuniladi. Bunday bo‘shliq tushunchasini 
kiritilishi maydonning radioto‘lqinlarni tarqalishining istalgan 
mexanizmiga xarakterli bo‘lgan umumiy xossalarini aniqlashga imkon 
beradi. 
Agar bo‘shliqning nisbiy dielektrik singdiruvchanligi ε
0
=1 va 
nisbiy magnit singdiruvchanligi µ=1 ega bo‘lgan A nuqtasiga 
yo‘naltirilmagan nurlantirgich joylashtirilsa, u holda nurlantirgichdan 
R masofadagi elektr maydon kuchlanganligini E
o
quyidagicha tarzda 
aniqlash mumkin: 
A nuqta atrofida R radiusli aylanani o‘tkazamiz (1.8-rasm).
1.8- rasm. Elektr maydon kuchlanganligini aniqlashga doir 
 
U holda sfera sirtining birligiga to‘g‘ri keladigan quvvatni, ya’ni
bitta davrda Poyting vektori modulining | P | o‘rtacha qiymatini  
quyidagicha aniqlash mumkin: 
| P | =P / 4πR
2
, 
bu yerda R – nurlantirgichga beriladigan quvvat. 

---

16 
Poyting vektori bu E
o
elektr maydon kuchlanganligini N
o
magnit 
maydon kuchlanganligiga vektor ko‘paytmasi sifatida hisoblanadi: 
P = [E
0 
; H
0
] yoki E
0
 ┴ H
0
 ekan, u holda | P | = | E
0
 | · | H
0
 | . 
Poyting vektorining yo‘nalishi bu nuqtadagi energiyaning 
tarqalishi yo‘nalishi bilan mos tushadi. 
Nurlantirgichdan etarlicha katta masofalarda u nurlantiradigan 
qabul qiluvchi antenna egallaydigan uncha katta bo‘lmagan maydon 
chegaralaridagi sferik to‘lqinni tekis deb hisoblash mumkin, sferik 
to‘lqin uchun quyidagi nisbat mavjud: 
, Om 
Bu tenglik bo‘shliqning to‘lqin qarshiligi deyiladi. U xolda 
quyidagini hosil qilamiz, 
, 
, 
ya’ni nurlantirgichdan R masofadagi E