Muhandislik geologik tadqiqotlar

Tabiiy tosh ashyolarining turlari. Xarsangtosh portlatish usuli bilan 
yoki zarba beruvchi mashinalar yordamida qazib olinadi. Uning bo’laklari
poydevorlar qurishda, devor terishda, vodoprovod quduqlari qurishda ishlatiladi. 
Xarsangtosh noto’g’ri shaklga ega bo’lib, har xil kattalikda bo’ladi (300–500 
mm). Siqilishdagi mustahkamligi 10 MPa. dan, yumshash koeffitsienti esa 0,75 
dan kam bo’lmasligi kerak. Yo’lka va pollar uchun ishlatiladigan xarsangtosh 
taxtalarning markasi 800 dan kam bo’lmas ligi lozim 

---

218 
 30. MUHANDISLIK - GEOLOGIK XARITALAR HAQIDA
TUSHUNCHA 
Geologik xaritalar va kesimlar. Muhandislik - geologik s’emka va 
burg’ilash quduqlarini o’tish va tog’ lahmlarini o’tish ishlarini tugatgandan keyin, 
geologik xaritalar va kesimlar tuziladi, ular qurilish masalalarini yechishda asosiy 
va zaruriy xujjat xisoblanadi. Xaritalar yirik qurilishlar belgilangan katta 
maydonlar uchun tuziladi. Kesimlar xar qanday qurilishlar uchun tuziladi. 
Geologik xaritalar geologik tuzilmalarni gorizontal yuzaga proektsiyasini
ko’rsatadi. Bu xaritalar bo’yicha u yoki bu jinslarni tarqalash maydonlari, ularni 
yotish sharoitlari va x.k. haqida bilish mumkin. Geologik xaritalarni tuzishda 
tegishli masshtabdagi topografik xaritalar ishlatiladi.
Hamma xaritalar tub jinslar xaritalari va to’rtlamchi yotqiziqlar xaritalariga 
bo’linadi. 
To’rtlamchi yotqiziqlar yer yuzasini deyarli yaxlit qoplama bilan yopgan, 
tub jinslarni (yoki boshqacha aytganda to’rtlamchigacha bo’lgan jinslarni) odam 
ko’zidan yashirgan. To’rtlamchi yotqiziqlar xaritalarida hosil bo’lishi har xil 
(daryo, muzlikda va x.k.) va turlicha litologik tarkibli jinslarni planda joylashuvini 
ko’rsatish qabul qilingan.
Tub jinslar xaritalari to’rtlamchi yotqiziqlarni ostida yotgan va to’g’ridan-
to’g’ri kuzatishdan yashiringan tog’ jinslarini (yotish xususiyatlari, litologik 
tarkibi va x.k.) ko’rsatadi. 
Tub jinslarni geologik xaritalari orasida bir nechta turlari ajratiladi: 
stratigrafik, litologik, litologik - stratigrafik. Undan tashqari, xar xil maqsadlarda 
maxsus xaritalar tuziladi, ular orasida muhandislik - geologik, gidrogeologik va 
qurilish materiallarii xaritalari alohida o’rin tutadi.