Muhandislik geologik tadqiqotlar

Elektr tokini o’tkazuvchanlik xususiyati tosh ashyolarning zichligiga va 
suv shimuvchanligiga bog’liq. Tabiiy toshlardan dielektrik ashyolar sifatida
asosan, marmar va slanetslar ishlatiladi.
Tosh ashyolarning mustahkamligiga va ularning qayta ishlanish daraja-
siga qarab MOOS shkalasi bo’yicha qattiqdigi aniqlanadi.
Tog’ jinslarining turlarini o’rganishda ularning tashqi ko’rinishidagi 
belgilari quyidagi tarzda yozib boriladi:
1.Jinsning shakli, undagi qatlamlarning yo’nalishi, darz yoki yoriqlarning 
soni va kattaligi; 
2. Cho’kindi tog’ jinslarining mineralogik tarkibi va ulardagi tabiiy sement-
ning xususiyati. Jinslarning mineralogik tarkibi 5.2-jadvalda keltirilgan jins hosil 
qiluvchi asosiy minerallarning tasnifidan foydalanib aniqlanadi. Tosh tarkibidagi 
tabiiy sementning xususiyatini aniqlash uchun jins avvalo sinaladi. Agar jins 
mustahkam va chidamli bo’lsa, undagi bog’lovchi tabiiy sement, qum, tuproq, 
mustahkamligi kichik bo’lsa, loyli sement bo’ladi;
3. Rangi va mineral donalarning o’zaro ichki bog’lanishi shu jinsning 
quruq holatida ikkiga bo’lib aniqlanadi.
Tajribahonada sinash ishlarining hajmi va toshlarni ishlatishga yaroqli-
yaroqsiz ekanligi yuqorida keltirilgan shartlar aniqlangandan keyingina topiladi. 
Muzlashga chidamlilik. Tabiiy toshdan ishlangan namunani suvga to’la 
shimdirib, keyin muzxonada muzlatab va yana muzlagan namunani eritib, standart 
usullarda sinab muzlashga chidamliligi aniqdanadi. Tosh ashyolar muzlashga 
chidamliligi bo’yicha quyidagi markalarga bo’linadi (siklda): 10, 15, 35, 100, 150, 
200. Toshlarning muzlashga chidamlilik markasi katga. Har xil minerallar tartibsiz 
joylashgan bo’lsa, bunday toshlar muzlashga chidamsiz bo’ladi.
Ishqalanishga chidamliligi va eskirishi. Tabiiy toshlarning yo’l 
qurilishida, polbop taxtalar va zinapoya kabi buyumlar tayyorlashda ishlatiladigan 

---

216 
turlari o’ta mustahkam, ishqalanishga chidamli bo’lishi kerak. Mayda kristalli 
toshlarni ishqalaganda juda silliqbo’lib ketadi. Shuninguchun zinapoya, polbop 
taxtalar, yo’l qurilishi uchun kristallari o’rta yiriklikda bo’lgan tabiiy toshlar 
ishlatiladi.