Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər

Suyun hal diaqramı 
Birkomponentli sistemlərdən suyun hal diaqramına baxaq. 
Birkomponentli sistemlər ücün sistemin sərbəstlik dərəcəsi S=K-f+2-1-f+2=3-f 
olur . Nəzərdə tutulur ki, sistemə iki xarici amil ( temperatur və təzyiq) təsir 
göstərir. Sərbəstlik dərəcəsinin ən kicik qiyməti s=0 olduğundan f=3 olur. Yəni , 
birkomponentli sistemlərdə maksimum 3 faza tarazlıqda ola bilər.Digər tərəfdən 
sistemdə fazaların minimal sayı f=1 olduğundan, onda
S
max
=3-1=2 olur. Baçqa 
sözlə , sistemdə fazaların sayını dəyişmədən yalnız 2 parametr sərbəst dəyişə bilər 
. Sistemdə fazaların tarazlığının təzyiq və temperaturdan asılığını müəyyən edən 
qrafiklərə hal diaqramları deyilir.Səkildə suyun hal diaqramı verilməsidir.Əyrilər 
hal diaqramını 3 faza sahəsinə bölür. KQC sahəsində sistem bərk haldadır. BOC 
sahəsində sistem bərk haldadır.Birfazalı sahələrdə s=1-1+2=2 olduğundan , 
sistemdə fazaların sayını dəyişmədən həm təzyiq, həm də temperaturun 
qiymətlərini müəyyən həddə qədər dəyişdirmək olar . Hal diaqramında əyri xətlər 
iki fazalı tarazlıqları xarakterizə edir.OK maye

buxar tarazlığını xarakterizə edir 
. OK maye

buxar tarazlığını xarakterizə edir və buxarlanma əyrisi adlanır. Bu 
əyrini analitik olaraq 
𝑑𝑝
𝑑𝑇
=
∆𝐻
ə𝑟
𝑇(𝑉
𝑚𝑎𝑦𝑒−𝑉
𝑏ə𝑟𝑘)
Tənliyi ilə ifadə etmək olar. OB əyrisi bərk

maye tarazlığını xarakterizə edir, 
ərimə əyrisi adlanır və 
𝑑𝑝
𝑑𝑇
=
∆𝐻
𝑠𝑢𝑏
𝑇(𝑉
𝑚𝑎𝑦𝑒−
𝑉
𝑏ə𝑟𝑘)
Şəkildən döründüyü kimi 1 atmosferdə (760mm c.st ) buzu qızdırsaq buz əvvəlcə 
əriyib maye hala keçəcəkdir. Buzun sublimasiya etməsi ücün xarici təzyiq üçlü 
nöqtənin təzyiqindən kiçik olmalıdır. 
Təzyiq-temperatur asılılığında verilmiş diaqrama əsasən-fazalar və onlar 
arasındakı tarazlığın hansı şəraitdə pozulub və ya dəyişməz qaldığını müəyyən 
etmək olar.
Diaqram 3 faza (buz+su+buxar) 
sahəsində məhdudlaşan OA,OB və OC 
əyrilərindən ibarətdir. 
Burada OA əyrisi buzla+buxar, OB 
buzla + su su və OC isə ilə buxar fazaları 

---

arasındakı tarazlığı xarakterizə edir. Bu əyrilərin hər biri ayrı-ayrılıqda 2 fazalı 
sistemi təşkil edir. Yəni burada Ф=2 və K=1 olduğundan, bunun sərbəstlik 
dərəcəsi C=1 olub, monovariant sistemi əmələ gətirir. 
Diaqramda OC əyrisi üzrə su ilə buxar arasında – tarazlıq yaranan zaman 
buxarlanma sürəti kondensləşmə sürətinə bərabər olur 
və qaz fazasındakı buxar doymuş buxar adlanır. OC əyrisi böhran temperaturuna 
uyğun gələn nöqtədə (t
b
0
= 374
0
C – böhran temperaturu) tamamlanır. Böhran 
temperaturundan yuxarı temperaturda maye faza tamamilə qaz fazaya keçir. Bu 
halda su buxarı özünü qaz halı kimi aparır və bu heç bir təzyiqdə mayeləşmir.