Mundarija: kirish bob sharq adabiyotida lirik janrlarning paydo bo‘lishi va taraqqiyoti

Mast, mast, oy bilan yoritilgan,
Yarim ochilgan va bir chashka sharob bilan ipaklarda.
Ko‘zlarida shijoat, lablari bukilgan sog‘inch,
U kulib, shovqin-suron bilan yonimga keldi.
U kelib, azizim, karavotim yoniga o‘tirdi:
“Uxlayapsizmi, azizim? Mana, men mastman!"
Sevgi rad etgan yosh bo‘lsin,
Kim bu ko‘pikli kosani tubiga to‘kib tashlamaydi.(Hofiz, per.I.Selvinskiy)
Old zarbda ko‘pincha muallifning she'riy nomi (tahallus) tilga olinadi. G‘azaldagi misralar soni doim juft bo‘ladi. Bu shakl Sharq lirikasining boshqa shakllari kabi rus zaminida ildiz otmagan va faqat poetik stilizatsiya tajribasidir.
Boshqa bir talqinda g‘azal uch misrali bo‘lib, ikkita teng bo‘lakda bitta qofiya, keyin ikki barobar uzun bo‘lakda bir xil qofiya bo‘ladi (Valeriy Bryusov talqini). Bu shaklda g‘azal ruboiyga juda o‘xshaydi.
Qo‘shig‘imda rashk qo‘rquvi bor.
Tog‘larda qo‘rqib ketgan jayron.
Ikkita sakrash, yugurish, keyin esa engil oyoqlarda qanot kabi.
Jayronning xilma-xilligi tarjiband, sharq sheʼriyatida keng tarqalgan. Qofiyalash sxemalari oh, wa, sa ... xx. Tarjiband qo‘sh qofiyali bog‘lovchi o‘lja bilan tugaydi
Qasida(kassida) - ham o‘ziga xos g‘azal, birinchi ikki misra qofiyalanib, so‘ngra misra orqali o‘tadigan uzun monorimik she’r. Qofiyalash tizimiga ko‘ra qasida g‘azalga o‘xshaydi, lekin g‘azal - qisqa she'r. Valeriy Bryusov talqinida qasidada bitta qofiya bor, lekin shaxsan men bunga qo‘shilmayman.
Mussadalar - Yaqin va Oʻrta Sharq mumtoz sheʼriyatida 4-10 olti misradan iborat va odatda falsafiy xarakterdagi sheʼrlarda qoʻllaniladigan poetik shakl. Bayt to‘rt va ikki misradan iborat ikkita teng bo‘lmagan qismga bo‘linadi; har bir misra sezura orqali yarim misralarga bo‘linadi, birinchi yarim misralar umumiy intrastrofik qofiyaga ega, ikkinchisi esa - redif bilan tugating. Birinchi bandda - olti misraning hammasida bir xil redif, keyingi misralarda u faqat oxirgi kupletda bo‘lib, odatda birinchi baytning oxirgi kupletini takrorlaydi (so‘zma-so‘z yoki ba'zi o‘zgarishlar bilan). Ikkinchi va keyingi misralarning toʻrtliklari oʻz ichki qofiyasiga va oʻziga xos redifiga ega.
Bizning azoblarimiz haqida o‘ylamang, hamma narsa tugaydi.
Ko‘ksingda yig‘la, ko‘z yoshlar tugaydi,
So‘lish vaqti keladi, gullar tugaydi.
Qalbingizda umidlarni saqlamang - ruh tugaydi.
Menga bir kosa bering, soqiy, hammasi tugaydi.
Qabr qurtlari bizni yutib yuboradi - hammasi tugaydi.
(Vidadi Molla, K. Simonov tomonidan)
kabi mussadalarga o‘xshash Musamman. Aslida, bu bir xil mussadalar, lekin olti qatordan emas, balki sakkiz qatordan iborat.
Muhammad- Yaqin va Oʻrta Sharq sheʼriyatida strofik shakl. Har bir bayt 5 misradan iborat. Birinchi bayt misralarida umumiy qofiya yoki umumiy redif mavjud. Ikkinchi va keyingi misralar barcha satrlar uchun o‘z qofiyasi yoki redifiga ega, oxirgi misradan tashqari, u birinchi baytning qofiyasi yoki redifasi bilan tugaydi (va ba'zan u birinchi baytning oxirgi misrasini to‘liq takrorlaydi).
Men tush ko‘rdim: tor bir yigit daryo kabi qafasda suzayotgan edi.
Noma'lum bir bulbulning ajoyib nutqi bilan.
Oh, u qayerdan keldi, o‘sha nozik, sevimli odam?
Meni yoqish uchun osmonda yaxshi odam paydo bo‘ldi.
U mening qalbimni zabt etdi, o‘sha ajoyib odam.¹¹