Mundarija: kirish bob tarjimaning stilistik muammolari

1.2 Tarjimadagi leksik muammolar
Tarjima – tildagi matnning ma’nosini izohlashni oʻz ichiga olgan faoliyat; semantika esa til belgilarining maʼnosi yoki talqini, masalan, ramzlar, soʻzlar, iboralar yoki rasmiy taqdimotlar kabi jihatlarga ishora qiladi. Yaxshi tarjimonlar matnda ifodalangan xabarni mutlaqo boshqa madaniyat xususiyatlari bilan singdirilgan maqsadli tilga moslashtira olishlari kerak.
Ushbu jarayon natijasida qabul qiluvchi tarjima bilan duch kelganini sezmasligi kerak. Shu sababli, har qanday tarjimon faxrlanishi mumkin boʻlgan haqiqiy muvaffaqiyat yakuniy matnni oʻzgarish jarayonidan oʻtgan mahsulot sifatida emas, balki yangi konstruktsiya deb hisoblaydigan oʻquvchining koʻziga koʻrinmaslikdir. Baʼzi hollarda talabalar va hatto professionallar uchun protsedura biroz qiyinlashishi mumkin.
Demak, ushbu mavzuda leksik va semantik muammolar tufayli matn tarjimasini bajarishda talabalar tomonidan asosiy muammo va ularning muammolari keltiriladi. Ingliz tiliga tarjima qilishda bir nechta kamchiliklar boʻlishi mumkin.
Umumiy darajada, chet tilini oʻrganish jarayonida boʻlgan talabalar tilga koʻra farq qiladigan semantik muammolarni hal qilishlari kerak; bu muammolar terminologik oʻzgarishlar, sinonimiya va antonimiya, baʼzi atamalarning koʻp maʼnoliligi, yozuvda lugʻat va semantikaning kamligidir.
Xuddi shunday muammo ham aniqlanganki, bu oʻquvchilarning oʻzlashtirishning pastligi bilan bogʻliq leksika va semantikadagi ana shu toʻsiqlar, yuqorida sanab oʻtilgan boshqa toʻsiqlar bilan bir qatorda matnlarning ma’no va semantikasini taqsimlashdagi oʻzgarishlar, okabulani yaxshi bilmaslik tufayli tarjimalarni amalga oshirish. Chalkashliklar va tilni bilmaslik bilan bogʻliq toʻsiqlarni engib oʻtish uchun talabalarda ushbu koʻrsatkichni yaxshilash strategiyalarini ishlab chiqish zarur.
Oʻquvchilarning qoʻyilgan toʻsiqlarni yengib oʻtishlari uchun asos boʻlib xizmat qiladi. Bu muammoning asosiy sabablari sifatida amaliyot, oʻqish va oldingi tadqiqotlarning etishmasligi, shuningdek mavzularni bilmaslikni koʻrsatishi mumkin va tarjima qilinadigan matnga oid atamalar, maʼno komponentlarining turlicha taqsimlanishi, turlicha qoʻshma soʻzlar maʼnolari, leksik tanloviga koʻra ekvivalent, turli xil soʻzlar bilan hisoblanmaydigan soʻzlar hamda oʻquvchilarda tarjima jarayonini murakkablashtiradigan boshqa sabablar.
Tarjimon unga gapirayotgan ovozni matndan tortib olishga harakat qilishi kerak ritmni, modulyatsiyani, uslubning kadensini, ohangini uzatish. Soʻzlarning orqasida koʻp narsa bor, masalan, kinoya, qaygʻu, aks sadolar va nozikliklarning butun majmuasi. Tarjimon shuningdek, sukunatlarni, soʻzlar orasidagi boʻshliqlarni uzatishi kerak. Hamma narsa semantik qiymatga ega. Til jismoniy xususiyatga ega komponent, shahvoniy va boshqa aqliy yoki ideal. Biz ikkalasini ham saqlab qolishga harakat qilishimiz kerak.
Albatta, bu leksik-semantik muammolarni tushuning Terminologik alternativalar, neologizmlar, semantik boʻshliqlar, kontekstli sinonimiya va antonimik, semantik qoʻshnilik va leksik tarmoqlar nafaqat oʻquvchi va tarjimonga foyda keltiradi, balki muallifga xotirjamlik keltiradi. Axborot eng maqbul tarzda uzatiladi. Yangi texnologiyalar va ommaviy axborot vositalari (shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar orqali) orqali bizga keladigan anglikizmlar, neologizmlar, kreditlar va transfertlarning katta oqimi ham oʻz ichiga olishi va fonetik va grafik oʻzgarishlarga duchor boʻlishi kerak.
Leksik semantikani „soʻz maʼnosini oʻrganish“ deb taʼriflash mumkin, ammo amalda u koʻpincha leksik (yaʼni mazmuni) soʻz maʼnosini oʻrganish bilan shugʻullanadi, aksincha, grammatik (yoki vazifaviy) soʻzlarning maʼnolari. Bu shuni anglatadiki, leksik semantiklar ot, feʼl va sifatlarning ochiq sinflariga va koʻproq „mazmunli“ aʼzolarga qiziqishadi. ergash gap va ergash gap sinflari (masalan, bitdi, lekin emas). Shunday qilib, leksik semantika asosan grammatik soʻzlarning aniqlik va modallik kabi qoʻllanilishidan kelib chiqadigan masalalarni koʻrib chiqishdan ozod qilinadi.
Tarjimaning asosiy maqsadi “maʼno” boʻlganligi uchun maʼno nazariyasini oʻrganish juda muhimdir.Semantika tilshunoslikning uni oʻrganuvchi boʻlimidir.Shunday qilib, tarjimada semantika juda muhim rol oʻynashini koʻrishimiz mumkin.Bundan tashqari, leksemalar ham maʼno nazariyasini oʻrganishdir. Ma’no ifodalovchi asosiy gap boʻlaklari: ot, fe’l, sifat va boshqalar.Funksiyali soʻzlar leksemalarni devordagi gʻishtlarni qotib qolishi kabi bir-biriga bogʻlab turadi.
Leksemalar tushunchalarni ifodalaydi;vazifali soʻzlar son va koʻplik, oʻtmish kabi grammatik vazifalarni belgilaydi. , hozirgi, kelasi, zamon kabilar.Grammatik vazifalar koʻpincha old qoʻshimcha va qoʻshimchalar yordamida yasaladi.Sodda va birlik maʼnoli leksemalar tarjimon orzusi.Koʻp maʼnoli soʻzlar, koʻp maʼnoli leksemalar chalkashlik keltiribgina qolmay, balki notoʻgʻri tarjima qilishga, xatolikka olib kelishi mumkin. axborot va madaniy gaffes.
Ushbu soʻzlarning eng keng tarqalgani omofonlar, omograflar va polisemiyalar sifatida belgilanadi. Biroq, maʼlumki, til tarjimasi semantik yozishmalardan koʻproq narsani oʻz ichiga oladi. Tarjima ekvivalentlarini (inson) tanlashda ijtimoiy va madaniy omillar ham rol oʻynaydi. Tarjimada mavjud ayrim matnlarni tarjima qilishda tarjimon ishini qiyinlashtiradigan leksik semantik tuzilmalar bilan bogʻliq ayrim muammolar va nomuvofiqliklar; Ekvivalenti boʻlmagan soʻzlar. Bu jarayon ingliz tiliga xosdir. Ogʻzaki leksema hamisha bu yasalishda ishtirok etuvchi elementlardan biri hisoblanadi ergash gap, sifatdosh, bosh gap va boshqalar. Yangi tilni oʻrganishdagi eng katta qiyinchiliklardan biri bu soʻz boyligining diosinkraziyalarini oʻzlashtirishdir.
Buning sababi, bitta tildagi soʻz kamdan-kam hollarda boshqa tildagi eng yaqin soʻz bilan bir xil maʼnoni anglatadi. Boshqacha qilib aytganda, tabiiy tildagi har bir soʻzning „semantik makon“i oʻzboshimchalik bilan - natijasidir. asrlar davomida evolyutsiya va tasodif. Aslida, tabiiy tilning har bir soʻzida talaba oʻrganishi kerak boʻlgan tartibsizliklar mavjud. Agar manba matn toza, aniq va bir maʼnoli boʻlsa va maqsadli til mukammal leksik mos keladigan boʻlsa, leksik qiyinchiliklarni engib oʻtish, tarjima jarayoni tez va ogʻriqsiz boʻladi. Ishlar unchalik mukammal boʻlmasa, tarjimoningiz uchta asosiy koʻnikmaga ega boʻlishi kerak.
Tarjimon hujjatni bir butun sifatida koʻra olishi va manba matnida etishmayotgan tarjima ravshanligini yaratishi kerak. Polisemaning koʻplab belgilari qoʻllanilganda, tarjimon toʻgʻri foydalanishni aniqlay olishi va tarjimaning aniqligini taʼminlashi kerak.
Leksik-semantik muammolarni lugʻatlar, lugʻatlar, terminologiyaga murojaat qilish orqali hal qilish mumkin. Banklar va mutaxassislar. Ushbu muammolar terminologik alternativalar, neologizmlar, semantik boʻshliqlar, kontekstli sinonimlar va antonimlar (bular polisemik birliklarga taʼsir qiladi: sinonimlar va antonimlar faqat kontekstga bogʻliq boʻlgan qabul qilishga qaratilgan boʻlib, qaysi maʼno toʻgʻri ekanligini aniqlash uchun), semantik uygʻunlik (mustahkamlik protsedurasi). ikki yoki uchun umumiy semantik xususiyatlarni aniqlash orqali ishlaydi koʻproq atamalar) va leksik tarmoqlar.
Bundan tashqari, tarjimashunoslikda leksik semantikani ham oʻrganish juda zarur. bilan shugʻullanadi sinonimiya, antonimiya, polisemiya va giponimiya. Leksik semantik tahlillar, albatta, soʻz shaklining izohli variantlari soni, yaʼni leksema bilan bogʻliq boʻlgan leksik elementlarni aniqlashga oid koʻp yoki kamroq aniq mulohazalarni oʻz ichiga oladi. Ikki tillilar baʼzi soʻzlar uchun ikkinchi va uchinchi tarjimalarni taʼminlay oladilar, bunday sharoitda tarjimani tanlash ixtiyoriy soʻzning leksik xususiyatlariga sezgir boʻlib tuyuladi.
Maqsadli tildagi tarjimalar: ikki tillilar koʻproq tasavvurga ega boʻlgan tarjimalarni tanlashadi. Va nihoyat, maʼlum bir tarjimani tanlash ehtimoli, yaʼni manba tildagi noaniq soʻz berilgan shartli ehtimollik soʻzning umumiy leksik chastotasi bilan bogʻliq.
Leksik stilistik vositalar, tilning ifodaviy qismlarini o'zgartirish orqali ma'nolarni ifodalashda, nutqning rangini, shakllarini, ma'nolarni boshqarishini o'zgartirish uchun ishlatiladigan vositalardir. Tarjima qilish jarayonida leksik stilistik vositalarni muvaffaqiyatli tarjima qilish muammolari paydo bo'lishi mumkin. Bu muammolardan ba'zilari quyidagilar bo'lishi mumkin:
Ma'noni o'g'irlatish: Tarjimada leksik stilistik vositalarni to'g'ri ifodalashning asosiy vazifasi ma'noni ifodalashdir. Leksiyani tarjima qilishda kelib chiqadigan muammolar quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:

O'zgaruvchanlik: Leksik stilistik vositalar o'zgaruvchan ma'nolarni ifodalay oladi, shuning uchun tarjimada bu leksikalar uchun bir marta bo'lmagan ma'no tanlangishi mumkin.

Ixtisoslashganlik: Leksik stilistik vositalar shaxsiylik, ixtisoslashganlik yoki adabiy uslubni ifodalaydi. Bu tarz leksikalar tarjimada mavjud bo'lmagan yoki muqobil tarzda ifodalanishi kerak bo'lishi mumkin.
Tarkibiy o'zgarishlar: Tarjimada leksik stilistik vositalarni o'zgartirish va o'rniga muqobil so'zlar qo'yish jarayonida tarkibiy o'zgarishlar paydo bo'lishi mumkin. Bunda, tarjima qilish jarayonida leksikalarning tarkibida bo'lgan o'zgarishlar va ularning muqobil tarzda ifodalash kerak bo'lishi mumkin.
Mantoviy nuqtalarga e'tibor: Tarjimada leksik stilistik vositalarni to'g'ri ifodalashda asosiy muammo ma'noni to'liq ta'minlashdir. Bunda, o'zgaruvchanligi, tarkibiy o'zgarishlari va tilning o'ziga xos nuqtalariga e'tibor qaratish lozim.
Ko'rgazma va xatti-harakatlar: Tarjima qilish jarayonida leksik stilistik vositalarni to'g'ri ifodalash uchun ko'rgazma va xatti-harakatlarni to'g'ri tanlash va qo'llash muhimdir.Bu vositalarning ifodalanishini to'g'ri tanlash, tarjimani o'qituvchining yoqimli bo'lishiga yordam beradi
Sinonimik tarjima muammolari: Leksik vositalarni tarjima qilishda, asosiy muammo sinonimik so'zlarning aniqlanishi va ularning to'g'ri va samimiy tarjimalarini topishdir. Sinonimlar o'zbek tilida mavjud bo'lsa ham, ularning o'zaro farqlarini aniqlash va ma'nolarni doimo to'g'ri tarjima qilish muammo yuzaga keldi.
Leksik vositalarning bir qismi, ifodalarni o'z ichiga oladi. Bu ifodalarni to'g'ri tarjima qilishda muammo yuzaga kelishi mumkin. Chunki idiomatik ifodalarning ma'noni har bir so'z yoki kalit so'zlardan tushunib olish qiyin bo'lishi mumkin.
Tarixiy va madaniy nuanslarni ta'sir etish: Leksik vositalar va so'zlar o'zbek tilining tarixiy va madaniy nuanslarini ta'sir etadi. Ularning to'g'ri tarjimalarini topish, tarixiy va madaniy aspektlarni kuzatib borishni talab qiladi. Bu esa tarjimachilar uchun muammo yaratishi mumkin.