Mundarija: Kirish I. Bob. Alsgeymer kasaligi

BOB. ALSGEYMER KASALIGI

1.1.Alsgeymer kasalligi: sirli dushman
Amiloid gipotezasi kasallikning asosiy sababi beta-amiloid peptidlari — bimolekulyar oqsil tipidagi konstruktsiyalarni cho’kishidir. Sog’lom odamda, ular miyadagi asab hujayralarini himoya qiladi. Ularning umri qisqa va o’z vazifalarini bajargandan so’ng amiloidlar oqsillarni — proteazlarni tozalash orqali yo’q bo’lib, ularni xavfsiz toksinlarga aylantiradi, keyinchalik tanadan xalos bo’ladi. Ammo agar bu mexanizm buzilgan bo’lsa, unda asab hujayralarining himoyachilari ularning qotillariga aylanadi. Bundan tashqari, beta-amiloid peptidlari bir-biri bilan birlashib, proteazni yo’q qiluvchilarga kirish imkonini to’sadi. Bugungi kunda ushbu nazariya olimlar tomonidan eng kichik detallarga qadar faol ravishda ishlab chiqilmoqda va bir qator muhim natijalarni berdi.
Tau gipotezasi mikrotubulalar bilan bog’liq bo’lgan oqsil — Tau oqsilining tuzilishidagi g’ayritabiiylik tufayli yuzaga keladigan anormalliklarning ketma-ket ketma-ketligini o’rganadi. Ushbu oqsilning iplari birlashib, asab hujayralari ichida chalkashliklar hosil qiladi, bu mikrotubulalarning parchalanishiga va neyron ichidagi transport tizimining qulashiga sabab bo’ladi deb taxmin qilinadi. Bu hujayralar orasidagi biokimyoviy uzatishni buzilishiga, so’ngra ularning o’limiga olib keladi.
Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, irsiyat Alsgeymer kasalligiga chalinish ehtimolini oshiradi, ammo kasallikning asosiy sababi emas
Alsgeymer kasalligining dastlabki belgilarida darhol shifokor bilan maslahatlashib, turmush tarzingizni tubdan qayta ko’rib chiqishingiz kerak. Jismoniy faollikning yetishmasligi, intellektual faoliyat, aloqa yetishmasligi, vitaminlar yetishmasligi, giyohvandlik (alkogol, chekish) kasallikni kuchaytirishi va uning tez rivojlanishiga turtki berishi mumkin.
Alsgeymer diagnostikasi
1.2.Alsgeymer kasalligini aniqlashda nevropatolog tomonidan bemorni tekshirish
Alsgeymer kasalligini aniqlashda nevropatolog tomonidan bemorni tekshirish, bemor va u bilan birga yashovchi qarindoshlari bilan suhbatlashish juda muhimdir. Klinik ko’rinish neyropsixologik skrining sinovlari bilan aniqlanadi. Ularni amalga oshirish jarayonida bemor so’zlarni yodlaydi, o’qiydi, arifmetik operatsiyalarni bajaradi, rasmlardan nusxa ko’chiradi.

Xotirani kuchaytirish uchun mashqlar va tabiiy mahsulotlar

Shuningdek, kasallik aniqlanganda, SPECT va PET tasvirlash uskunalari qo’llaniladi. Ko’pincha serebrospinal suyuqlikni tahlil qilish buyuriladi: bu amiloidlar va Tau oqsillarini tarkibini ko’rsatadi.
Rossiya Fanlar akademiyasi Biologiya instituti olimlari Moskva davlat universiteti va London qirollik kolleji tadqiqotchilari bilan birgalikda himoya peptidlarini qotil peptidlarga aylantirish jarayonini rux ionlari keltirib chiqarishi mumkinligini aniqladilar. Bu rux ionlari tomonidan boshlangan beta-amiloid peptidlarning agregatsiyasini blokirovka qiluvchi dorilarni ishlab chiqishga imkon beradi deb ishonish uchun asoslar mavjud.
Bundan tashqari, Alsgeymer kasalligini bartaraf etish, uning rivojlanishini to’xtatish va simptomlarni yumshatish uchun bir qator usullar mavjud. Davolashning samaradorligi o’z vaqtida tashxis qo’yilishiga bog’liq — kasallik ilgari aniqlansa, barcha ko’rilgan choralar samaraliroq bo’ladi.
Alsgeymerda qo’llab-quvvatlovchi terapiya
Tibbiyot rivojlanishining ushbu bosqichida Alsgeymer kasalligi bilan og’rigan bemorlar uchun bir qator samarali terapevtik davolash usullari ishlab chiqildi. Shifokorning barcha ko’rsatmalariga qat’iy rioya qilgan holda, kasallikning rivojlanishini yumshatish va ko’p yillar davomida kundalik ko’nikmalar va xotiraning aniqligini bajarishda mustaqillikni saqlab qolish mumkin. Alsgeymer kasalligiga qarshi kurashda ikkita asosiy yo’nalish mavjud.

1. 
   Dori terapiyasi — patologik jarayonning aloqalariga ta’sir o’tkazishga imkon beradi. Shuning uchun Alsgeymer kasalligida xolinesterazni to’sib turadigan va amiloid va blyashka hosil bo’lishining oldini oladigan dorilar buyuriladi. Bular donepezil, rivastigmin va galantamin. Bundan tashqari, revastigmin plastir shaklida buyuriladi, u teriga yopishtiriladi. Yuqorida sanab o’tilgan dorilar xotirani va nutqni yaxshilaydi, animanin konsentratsiyasiga yordam beradi va reaksiyalarni tezlashtiradi.
   

Miyaning qon aylanishini yaxshilash va neyronlarni himoya qilish uchun Serebrolizin va Aktovegin buyuriladi. Tioridazin asablarni yumshatish va uyqusizlikka qarshi kurashishda ishlatiladi. Psixo-emotsional stressni bartaraf etish uchun bemorlarga glitsin buyuriladi.
Shunga qaramay, har bir bemorning alomatlarini inobatga olgan holda faqat shifokor dori-darmonlarni buyurishi mumkinligini unutmaslik kerak.

2. 
   Psixoijtimoiy terapiya dori terapiyasini to’ldiradi. Bunday terapiya Alsgeymer kasalligining dastlabki bosqichidagi bemorlarga kasallikka moslashish imkoniyatini beradi. Xotiralar bilan ishlash, muloqot qilish, intellektual vazifalarni bajarish miyani rag’batlantiradi va bemorning psixoemotsional holatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bunday ish har bir bemor bilan alohida va guruhda ham mumkin.
   

Shunday qilib, Alsgeymer kasalligini universal davolash usuli mavjud emas. Shu bilan birga, bemorning ahvolini yaxshilash va kasallikning rivojlanishini yengillashtirish mumkin. Buning uchun imkon qadar tezroq tashxis qo’yish va to’g’ri davolash usulini tanlash muhimdir.Organizmda lipidlar almashinuvining boshqarilishi. Organizm to`qimalarida lipidlar almashinuvining jadalligi lipidlarning ovqat bilan kirishi va nеrv – gumoral boshqarilishiga bog`liq. Ortiqcha miqdorda yuqori kaloriyali ovqatlar - uglеvodlar, triglitsеridlarni istе'mol qilishi yog` to`qimalaridagi endogеn triglitsеridlarning zahiralari sarflanishiga yo`l bеrmaydi. Bundan tashqari, uglеvodlar turli xil lipidlarning yangidan hosil bo`lishi uchun asosiy manbalardan biri hisoblanadi, shu sababli ko`p miqdorda faqat uglеvodli ovqatlarning qabul qilinishi triglitsеridlar va xolеsterin hosil bo`lishiga jiddiy ta'sir ko`rsatadi.
Endogеn xolеsterin sintеzi shuningdеk, ovqat bilan birga kiradigan ekzogеn xolеsterin bilan ham boshqariladi: xolеsterin ovqat tarkibida qancha ko`p istе'mol qilinsa, jigarda uning hosil bo`lishi shuncha kam bo`ladi.
Organizmda lipidlarning almashinuvida ovqat tarkibidagi turli xil lipidlarning nisbati katta ahamiyatga ega. Masalan, tarkibida ko`p miqdorda fosfolipid va poliеnli kislotalar bo`lgan o`simlik moylari ortiqcha xolisterin to`planishiga yo`l qo`ymaydi va uning organizmdan chiqarilishiga yordam bеradi. O`simlik moylaridagi to`yinmagan yog` kislotalarining istе'mol qilinishi o`zlari substrat bo`ladigan endogеn fosfolipidlar va prostaglandinlar sintеziga ijobiy ta'sir etadi.

litidlar va triglitsеridlar biosintеziga lipotron omillar jiddiy ta'sir ko`rsatadi, ya`ni ular fosfolipidlar biosintеzini yеngillashtiradilar, ularning bo`lmasligi triglitsеridlar hosil bo`lishini oshiradi.

Ochlik yog` to`qimalaridan triglitsеridlarning sarflanishiga olib kеladi va gidrooksimеtilglutaril–KoA-rеduktazani faolligi kam bo`lganligi uchun xolesterinning endogеn biosintеzini susaytiradi. Buning natijasida jigarda kеton tanachalari ishlab chiqarilishiga yo`l ochiladi.
Lipidlar almashuvuning nеrv - gumoral boshqarilishi yog` to`qimalarida triglitsеridlarning mobilizatsiyasi va sintеzida namoyon bo`ladi. Adrеnalin, noradrеnalin, glyukagon, tiroksin, triyodtironin, somatotropin, β–lipotropin, kortikotropin, gormonlari; gistamin, sеrotonin kabi gormonsimon moddalar lipoliz va qonga yog` kislotalari o`tishini oshiradi. Insulin esa, aksincha lipolizni to`xtatadi, bundan tashqari uglеvodlardan trigilitsеridlarning yangidan hosil bo`lishini kuchaytiradi, umuman yog` to`qimalarida liridlarni to`planishini ta'minlaydi.

2.