Mundarija: Kirish I. bob. Atmosfera xavosi va uni ifloslantiruvchi manbaalar

II.bob. Atmosfera xavosi ifloslanishining insonga, o’simliklar va xayvonot olamiga ta`siri.
2.1 Atmosfera xavosi ifloslanishining suvga va iqlimga ta`siri.
Atmosfera xavosi tarkibidagi zararli chiqindilar (changlar, qoncyerogen moddalar, metall birikmalari) ochiq suv xavzalariga salbiy ta`sir ko’rsatadi. Tabiatda suvning tabiiy aylanishi (bug-egin-suv) doimiy bo’lib, dare kullarni, yer osti suvlarini atmosfera xavosini to’yintirib turadi. Shundan ko’rinib turibdiki, atmosfera tarkibi qancha chang va zaxarli gazlar bilan ifloslangan bulsa, ular eginlar bilan yer o’zgarishlarga olib keladi.
1. Organik Yoqilg’ilardan chiqadigan azot oksidlari, sovutish tizimlarida ishlatiladigan freon birikmalari, kommunal xo’jalikning tibbiy muassasalarida va kimyo sanoatida ishlatiladigan va ishlab chiqariladigan xlor birikmalari aralashmalari ozon qobig’ini yemirishga olib kelmoqda. Misol tariqasida shuni xam qayd qilish mumkinki, reaktiv samolyot Yoqilg’isini 4 % atmosfera xavosiga chiqariladi va atmosfera tarkibidagi erkin azot gazi fotokimyoviy jarayonlar natijasida ozon bilan reaksiyaga kirishib azot ikki oksidini xosil qiladi.
Atmosfera xavosi ifloslanishining iklim elementlariga ta`siri
Atmosferaning antropogen ifloslanishi tufayli iqlimning mintaqaviy o’zgarishidan tashqari uning elementlarida (xarorat,egin, tuman va b.) xam salbiy o’zgarishlar sodir bo’ladi.
Olimlarning tadqiqotlariga ko’ra atmosferaning antropogen ifloslanishi natijasida shaxar iqlim elementlarining uning atrofidagi joylardan farqi borligi aniqlangan. Masalan, shaxarlarda atrofdagiga qaraganda xavo qondensaciya yadrolari va zarrachalari 10 barobar, gaz aralashmalari 5-25 barobar, bulutlilik miqdori 5-10%, kishda tumanlar 80-100 %, yomg’ir miqdori va yong’inli kunlar soni 10%, yillik urtacha xarorati 1% dan yuqori. Yalpi quyosh radiasiyasi 15-20 %ul`trabinafsha nurlar esa tezda 5% , kishda 30%, quyoshli kunlar 5 % ga kam bo’ladi. Masalan, Samarkand shaxrida uning atrofiga nisbatan 1 yilda 6 marta ko’p tuman tushgan, 11 mm egin ko’p ekkan.
Atmosfera xavosi tarkibida SO gazi miqdorini oshishi planetamiz xaroratini ko’tarilishiga sabab bo’lmoqda.Keyingi 100 yil davomida Yoqilg’ilar xisobiga atmosfera xavosiga 4 mld. tonna SO chiqarilib, uning miqdori 15% yoki xar yili 14 mld. tonnaga oshib bormoqda. Agar axvol shu tariqa davom etadigan bo’lsa, 2000 yillarga borib uning miqdori 25% oshadi va o’rtacha xarorat 0,5 S ga ko’tariladi. bu esa o’z navbatida muzliklarning erishiga va turli xil oqibatlarga olib keladi.