Mundarija: Kirish I. bob. Atmosfera xavosi va uni ifloslantiruvchi manbaalar

Atmosfera xavosi ifloslanishining odam organizmiga ta`siri.
Bir kishi sutka davomida o’rtacha 12 kg.gacha xavo bilan nafas oladi. Natijada xavo tarkibidagi zararli chang, qurum v zaxarli gazlar kishi organizmida to’planavyeradi. Bu esa asta sekin kishi organizmining zaiflashuviga olib keladi va oqibatda inson organizmi turli infeksiyalarga yetarli darajada qarshilik ko’rsata olmaydigan bo’lib qoladi. Oqibatda xar xil kasalliklarni, chunonchi astma, ko’z usti suvlariga qo’shilib ularni ifloslaydi. Natijada
suv tarkibidagi tuz, organik moddalar miqdori oshishiga olib keladi.
Atmosfera xavosi ifloslanishining o’simliklarga ta`siri.
Atmosfera xavosining ifloslanishi yangi o’simliklarni va qishloq xo’jalik ekinlarini faol o’sish, rivojlanishiga salbiy ta`sir yetadi.
Sanoatlashgan rayon va shaxarlardagi o’simliklarning rivojlanishi va yashash muddati atmosfera xavosining ifloslanishi va antropogen energiya (issiqlik) o’simliklarga nisbatan qisqadir.Masalan, Qayrag’och tabiiy sharoitda 350-400 yil yashasa, shaxar xiyobonlarida 120-220 yil syerkatnov yo’llari atrofida esa, 40-50 yil yashar ekan.
Atmosferaning ifloslanishi xayvonlarga xam salbiy ta`sir etib, ularning zaxarlanishiga, ba`zan esa nobud bo’lishiga sabab bo’lmokda. Atmosfera xavosining zaxarli chang va gazlar bilan ifloslanishi asalarilarning qirilib ketishidan tashqari, asalining sifatiga xam ta`sir yetadi. Yirtqich qushlar zaxarlangan o’ljalar bilan ovqatlanib bepushtlik dardiga mubtalo bo’lgani olimlar tomonidan kuzatilgan.


2.2 Atmosfera xavosining iqtisodiy zararlari.
Atmosferaning ifloslanishi turar joy va kommunal xo’jalikka, qishloq va o’rmon xo’jaligiga, sanoatga, tarixiy tibbiy yodgorliklarga xam ta`sir yetadi. Natijada xalk xo’jaligiga katta zarar yetkazadi. Atmosfera ifloslanishining keltirgan zararlarini quyidagi guruxlarga bo’lish mumkin.
a) atmosferaning ifloslanishi tufayli materiyaning yemirilishi va temirni korroziyaga uchrashi. Bunda atmosferadagi chang, qurum, qattiq zarrachalar va ba`zi gazlarning ta`sirida binolar, inshootlar, metallar yemiriladi. Kiyim-kechak va dazmollarning buyoqlari buziladi, qadimiy tarixiy yodgorliklar nuraydi. Ma`lumotlarga qaraganda sanoat rivojlangan atmosfera iflos katta shaxarda temir korroziyasining tezligi kichik shaxarlarga nisbatan 3 barobar, qishloq joylariga nisbatan 20 barobar, alyuminiyda esa yuz barobar tez boradi. Qadimiy arxitektura yodgorliklari jumladan, O’zbekistonda qadimiy obidalar marmar va bronzadan ishlangan obidalar yemiriladi.
b) shaxarlarda ayniqsa sanoatlashgan joylarda, atmosfera xavosining ifloslanishi korxona usbob-uskunalarining kapital remontiga foydalanish muddatini o’rta xisobda 1,5 barobar kamaytiradi.
v) atmosferaning ifloslanishi natijasida juda ko’p ogir kasalliklar vujudga kelmoqda, kishilar jismoniy va ruxiy kasalliklarga duch kelmoqda, achchiq tuman (smog) dan ko’p lab odamlar kasal bulmoqda.
Bular juda katta va tiklab bo’lmaydigan zarardir. Xavoning ifloslanishidan vujudga kelgan kasalliklar tufayli odamlarning o’limidan tashqari ularning davolashga kasallik varaqasiga, ishga yaroqsiz bo’lib qolganligi uchun nafaqa berish xisobiga davlatlar katta zarar ko’rmoqda.