Мундарижа кириш I боб. Буюк Ипак йўлининг Ўрта Осиё халқлари моддий маданияти тараққиётига таъсири

МУНДАРИЖА
КИРИШ ……………………………………………………………………….3


I БОБ. Буюк Ипак йўлининг Ўрта Осиё халқлари моддий маданияти тараққиётига таъсири
1.1. Ўзбекларнинг турар жойлар билан боғлиқ анъаналарида этно­ин­тег­ра- цион жараёнларнинг тутган ўрни..........................................................................8
1.2. Ўзбек халқи миллий кийимлари трансформациясида Буюк Ипак йўлининг кўрсатган таъсири................................................................................18
1.3. Анъанавий миллий таомлардаги этник ва умумминтақавий жиҳатлар....30


II БОБ. Ўрта Осиё халқлари маиший турмушида анъанавийлик ва трансформацион жараёнларга Буюк Ипак йўлининг кўрсатган таъсири
2.1. Ўзбек халқининг диний турмуш тарзига Буюк Ипак йўлининг кўрсатган таъсири.............................................................................................................37
2.2. Этномаданий жараёнларда этносларнинг ўзаро савдо-сотиқ муно­са­бат­лари.........................................................................................................................43
2.3. Урф-одат ва маросимлардаги этник ва локал маданият уйғунлиги..........50


ХУЛОСА………………………………………………………………………56
Фойдаланилган манба ва адабиётлар рўйҳати …………............................57
Иловалар.............................................................................................................
КИРИШ
Тадқиқотнинг долзарблиги: Мустақил тараққиёт йўлини танлаб олган Ўзбекистон XXI асрга ўз фуқароларининг сиёсий фаоллиги ортиб, эртанги кунга ишончи тобора мус­таҳ­камланиб бораётган бир шароитда қадам қўйди. Дарҳақиқат, муста­қил­лик қўлга киритилгандан сўнг Ўзбекис­тон Президенти Ш.М.Мирзиёев раҳ­бар­лигида олиб борилаётган ички ва ташқи сиёсат бугунги кунга келиб нақадар тўғри, халқчил сиёсат эканлигини кенг жамоатчилик тан олмоқда.
ХХI асрда Ўзбекистонни ривожлантириш стратегиясида халқнинг миллий ўзлигини англашни ва маънавий тикланишини миллатлараро ҳамкорлик ва бирдамликни мустаҳкамлаш йўлида ўстириш имконини берувчи миллий сиёсат аниқ асослаб берилди. Бу “2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси”¹ даги миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенгликни таъминлашга қаратилган тамойилларда ўз аксини топди.
Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Марказий Осиё минтақасидаги бош­­қа мустақил давлатлар каби кўп миллатли давлат ҳисоб­ла­нади. Ҳозирги кунда унинг ҳудудида ўзбеклар билан бирга юздан ортиқ миллат ва элат вакиллари яшайдилар. Ҳар бир миллат ўзининг тили, бетакрор мада­ния­ти, урф-одат ва анъаналарига эга. Ўзбекистон ҳудудида истиқомат қилувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналари ҳурмат қилинишини таъминлайди, уларнинг ривожланиши учун шарт-шаро­ит­лар яра­тади². Зеро ҳар бир этник бирлик сон жиҳатидан қанчалик кўп ёки кам бўл­ма­син, албатта, ўз этник қиёфасига эга.
Шуни ўз ўрнида қайд этиш керакки, ўзбек халқининг маданий қадриятлари ва маънавий мероси минг йиллар мо­бай­ни­­да Шарқ халқлари учун қудратли маънавият манбаи сифатида хизмат қил­ган. Узоқ вақт давом этган қаттиқ мафкуравий тазйиққа қарамай, Ўзбе­кис­­тон хал­қи аждодлардан авлодларга ўтиб келган ўз тарихий ва маданий қад­ри­ят­ла­­рини ҳамда ўзига хос анъаналарини сақлаб қолишга муваффақ бўл­ди.
Бу борада Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти И. А. Каримовнинг қу­йи­даги фикрларини келтириш ўринлидир: “Албатта, ҳар қайси халқ ёки мил­лат­нинг маънавиятини унинг тарихи, ўзига хос урф-одат ва анъаналари, ҳаётий қад­ри­ятларидан айри ҳолда тасаввур этиб бўлмайди. Бу борада, табиийки, маъ­на­вий мерос, маданий бойликлар, кўҳна тарихий ёдгорликлар энг муҳим омил­лардан бири бўлиб хизмат қилади”³
Ўзбекистоннинг бойликлари кўп, лекин бизнинг энг катта бойлигимиз, энг юксак қадриятимиз, бу жамиятимизда ҳукм сураётган тинчлик, миллат­лар­аро дўстлик ва ҳамжиҳатликдир⁴. Дар­ҳа­қи­қат, ҳар қандай цивилизация кўпдан-кўп халқлар, миллат­лар, элатлар фаолиятининг ва самарали таъсирининг маҳ­су­лидир⁵. Демак, рес­пуб­ликанинг асосий туб жой аҳолиси ҳисобланган ўзбеклар билан бирга яша­ёт­ган бошқа этник гуруҳларга хос бўлган хусу­сият­ларни ўрганиш ва ривож­лан­тириш долзарб масалалар­дан бири ҳисобланади.
Шу ўринда таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Республикаси кўп мил­лат­ли мамлакат бўлгани боис нафақат ўзбек халқи, балки мамлакатимиз ҳуду­дида яшаётган бошқа халқларнинг этномаданий ва ижтимоий-диний яқин­лиги миллатлараро этномаданий мулоқотларни тарихий-этнографик материаллар асосида алоҳида битирув малакавий иш тарзида ўрганиш қуйидаги омилларга кўра долзарб ҳисобланади:
- Биринчидан, ҳозирги даврга қадар Буюк Ипак йўлининг ўзбек халқи- нинг моддий ва маънавий ҳаётига таъсири масаласи сифатида этнографик материаллар асосида тадқиқ қилинмаган;
– иккинчидан, ХХ асрда Ўрта Осиё халқлари, хусусан, маҳаллий ўзбек халқи тур­муш тарзи ва маданиятида юз берган улкан ўзгаришлар ва транс­фор­мацион жараёнларга Буюк Ипак йўлининг таъсири, ички ва ташқи омиллар натижасида содир бўлган ўзгаришлар, уларнинг ижобий ва сал­бий оқибатлари ҳамда ўзбек халқи турмуш тарзи, миллий психо­ло­гия­си­даги ўз­га­риш­ларни ижтимоий, сиёсий ва этномаданий жараён­лар билан боғлиқ­ликда ўрганиш муҳим долзарб аҳамиятга эга;
– учинчидан, ўзбек халқининг анъанавий турмуш тарзи ва моддий маданиятидаги трансформацион ўзгаришларга Буюк Ипак йўлининг кўрсат­ган таъсирини ва аҳолининг эътиқодий қарашлари, анъаналари ва урф-одат­ларини тарихий-этног­ра­фик жиҳат­дан тадқиқ этиш орқали ҳудуддаги этноинтеграцион жараёнларнинг туб илдизларига ойдинлик киритилади;
– тўртинчидан, бугунги кунда ислом динига нисбатан бутун дунёда қизиқиш ва ин­ти­лиш кучайиб бораётган тарихий интеграцион жараёнда динлараро бағрикенглик тамойилининг Буюк Ипак йўли билан боғлиқ жиҳатлари кенг тарғиб этиш вазифаси ҳамон долзарб бўлиб қолмоқда.