Mundarija Kirish I bob donni mahsulotlarini xalq xojaligidagi ahamiyati

Donni sovitilgan holda saqlash. Bu usulda don uyumi havo harorati 
pasaytirilgan muhitda saqlanadi. Haroratning pasayishi mikrorganizmlarga salbiy 
ta’sir ko’rsatib, don uyumidagi biokimyoviy va fiziologik jarayonlarning faoliyatini 
pasaytiradi yoki to’xtatib qo’yadi. Don uyumlarini sovuq holda saqlashga ulardagi 
katta issiqlik energiyasi imkoniyat yaratib beradi. Shu xususiyatga asosan don 
uyumining ko’pchilik qismini sovuq omborxona va elevatorlarda kech kuzdan 
bahorning oxirigacha, hatto yil davomida saqlash mumkin. Don uyumining birinchi 
darajali sovitilgan holda saqlash deb, hamma qatlamlarda havoning harorati 10
0
S dan 
pastda bo’lishi tushiniladi. Ikkinchi darajali sovutilgan havoda don uyumlarining 
hamma qatlamlari O
0
S dan past haroratda bo’lishi tushiniladi. Don uyumlari va 
urug’lari sovutish uskunalari yordamida sun’iy sovutilgan havo bilan sovutilganda, 
mikroorganizmlarning faol rivojlanishi oqibatida sobir bo’lgan nobudgarchilikni 

---

15 
oldini olinadi. Sun’iy sovutish usulini birinchi navbatda sholi, kungaboqar va 
sabzavot ekinlari urug’larini saqlashda qo’llash maqsadga muvofiqdir. Agar don 
uyumi uzoq vaqt saqlashga mo’ljallangan bo’lsa va don tarkibidagi namlik bazis 
konditsiyadan past bo’lsa (12-12,5%), 5-8 
0
S gacha sovutiladi. Bahor issiq kunlar 
boshlanishidan avval don saqlanuvchi omborlarda don uyumidagi sovuq haroratni 
yo’qotmaslik uchun qo’shimcha tadbiriy choralar ko’riladi.
Buning uchun, issiq kunlar boshlanishi bilan, oyna, eshik va shamollatish 
jihozlarini zichlab yopish kerak. Yozgi saqlash tartibiga sekin o’tiladi, aks holda 
uyumlarning yuqorigi qatlamlarida suv pardalarini kondensatsiyalanib qolishi, xo’l 
bo’lishi va donni o’z-o’zidan qizib, yonib ketish hollari ro’y beradi. Namlik miqdori 
yuqori bo’lgan don uyumiga birdan issiq havoning kirishi juda xavfli hisoblanadi.
1. Faol shamollatish.
2. Yengil shamollatish. 
Don uyumini yengil shamollatishda donlar shopirilmaydi va majburiy havo 
yo’naltirilmaydi. Omborxonaning past harorati uni ochib shamollatish havoni 
haydaydigan va so’rib oladigan qo’shilmalardan foydalanib amalga oshirish imkonini 
beradi. Bu usul kamchiliklariga qaramay, unga ko’p energiya va ishchi kuchi 
sarflanmasligi sababli donlarni saqlashdan keng qo’llanilib kelinmoqda.