Mundarija: kirish I bob ingliz va o‘zbek xalq ertaklarining janr xususiyatlari

III BOB. SYUJETI O‘XSHASH O‘ZBEK VA INGLIZ ERTAKLARI QIYOSIY TIPOLOGIYASINING AMALIY TAHLILI


3.1. “Bo‘g‘irsoq” o‘zbek ertagi va ingliz “Johnny Donut” ertagi sehrli predmetlarining solishtirma tahlili
Qiyosiy tahlil uchun, avvalo, barchamizga bolalikdan tanish bo‘lgan ingliz xalq ertagi “ Jonni Donut ” va o‘zbek xalq ertagi “ Bog‘irsoq ”ni olaylik, shu bois uning matnini bu yerda taqdim etishning hojati yo‘q. Taqqoslashimiz natijalariga asoslanib, biz jadval tuzdik. Ikkala ertakda biz o‘xshash elementlarni aniqlashimiz mumkin. Ingliz ertagida qahramonlar: Jonni donut, buvi, bobo, bola, ishchilar, qazuvchilar, ayiq, bo‘ri, tulki va o‘zbek ertagida: bo‘g‘irsoq, buvi, bobo, ayiq, bo‘ri, quyon, tulki.
Ertaklar qarama-qarshilik (kuchli - kuchsiz) - antitezaga asoslanadi. Ingliz ertagida Jonni Donut tulkiga qarshi turadi, o‘zbek ertagida biz bo‘g‘irsoq va tulki o‘rtasidagi qarama-qarshilikni ham ko‘ramiz.
" Jonni Donut " ertagida qahramonlar gapiradi va " Bo‘g‘irsoq " qahramonlari nafaqat gapirishadi, balki qo‘shiq aytishadi. Qahramonlar hal qiladigan muammolar ham shunga o‘xshash: Jonni - donut qochishi kerak, qolganlari unga yetib olishlari kerak, tulki esa uni yeyishi kerak, Bog‘irsoq qochishi kerak, qolganlari esa ochligini qondirishi kerak.
Ikkala ertakda ham bosh qahramonga murojaatlar mavjud, ammo ular deyarli farq qilmaydi. " Jonni Donut " ertakida hamma unga quyidagi so‘zlar bilan murojaat qiladi: «The bear said: 'Where are ye going, Johnny-cake?' The wolf said: 'Where you going, Johnny-cake?'».
O‘zbek xalq ertagida biz eshitamiz:" Bo‘g‘irsoq, Bo‘g‘irsoq, men seni yeyman! ". “Jonni Donut " ertagida qahramon bir qahramondan ikkinchisiga o‘tdi va Bo‘g‘irsoqda esa u yo‘l bo‘ylab dumaladi va barcha qahramonlar unga qarab yurishdi.
Ikkala ertakda ham qahramonning javob varianti farq qilmaydi, faqat umdagi personajlar ismi turlicha xolos. «He said: I've outrun an old man, and an old woman, and a little boy, and two well-diggers, and two ditch-diggers, and a bear, and I can outrun you, too-oo!”.
O‘zbek tilidagi variantda esa uning javobi she'riy tarzda beriladi:
Men bo‘g‘irsoq, bo‘g‘irsoq, supradagi un-urvoq.
Sidirishib oldilar, qaymoqqa xo‘p qordilar.
Pishdim pechda, tovada, sovitdilar havoda.
Qochib ketdim bobomdan, qochib ketdim buvimdan.
Qochib ketdim quyondan, qochib ketdim bo‘ridan.
Eshit. Ayiq, bo‘ldi bas, sendan qochish hech gapmas.
Ertaklarning asosiy g‘oyasi ham bir xil - hayotda diqqatli va ehtiyotkor bo‘lishni targ‘ib qilish. Bosh qahramonlarga kelsak, ikkala ertakda ham odamlar, ham hayvonlar mavjud, ammo ingliz ertagida odamlar soni ko‘proq, chunki unda quduq va xandaq qazuvchilar («well-diggers» va «ditch diggers») va kichkina bola (nabirasi) va hayvonlar soni kamroq, chunki unda quyon yo‘q. Hayvonlar ko‘p ekanli belgisi o‘zbek ertaklariga ko‘proq xos ekanligi bilan izohlash mumkin: bo‘ri, quyon, tulki, ayiq – o‘zbek folklorining odatiy qahramonlari. Ingliz ertaklarining qahramonlari odatda har qanday odamdir – ular har qanday kasblar egalari: fermerlar, dehqonlar, savdogarlar, sehrgarlar va olijanob odamlar.