Mundarija kirish I bob

1.1. Xaltachali zamburugʻlar evalutsiyasi
Ehtimol, evolyutsiya tarixining boshidan beri Ascomycota yashil suv o'tlari (Chlorophyta) va boshqa turdagi suv o'tlari va siyanobakteriyalar bilan simbiotik birlashmalarni hosil qilgan. Ushbu o'zaro birlashmalar odatda likenlar sifatida tanilgan va erning boshqa organizmlar uchun mos bo'lmagan va harorat va namlikning haddan tashqari ko'pligi, jumladan Arktika, Antarktida, cho'l va tog ' cho'qqilarida o'sishi va saqlanib qolishi mumkin. Fotoavtotrof bo'lgandaalg sherigi fotosintez orqali metabolik energiya hosil qiladi, qo'ziqorin barqaror, qo'llab-quvvatlovchi matritsani taklif qiladi va hujayralarni radiatsiya va suvsizlanishdan himoya qiladi. Ascomycota ning taxminan 42% (taxminan 18 000 tur) likenlarni hosil qiladi va likenlarning deyarli barcha qo'ziqorin sheriklari Ascomycota ga tegishli.
Xaltachali zamburugʻlar kelib chiqishi boʻyicha taxminan yuz yillardan beri ikki xil qarama -qarshi fikr yotadi. 1874 yilda Saks tomonidan taklif etilgan birinchi fikrga koʻra askcosimetsimonlar qizil suv oʻtlaridan kelib chiqqan va eng oldin hosil boʻlgan. suvoʻtlariga yaqin turdan bu zamburuglarga labulbeniyalilar, sferiylilar va pesisiyalilar misol boʻladi. Ikkinchi gipoteza oʻtgan asrning 80- yillarda A. De Barni va O.Btefel tomonidan taklif etilgan. Ularning fikricha, askcosimetsimonlarning ilk guruhlari boʻlib endomisetlilar tartibi hisoblanadi.
Birinchi gipoteza qizil suv oʻtlaridan va. Baʼzi askomisetsimonlar jinsiy jarayoning oʻxshashligi asoslangan. Bu oʻxshashlik birinchi navbatda qizil suvoʻtlarining qarpagoni bilan askomisetsimonlarning askogʼoniy oʻrtasidagi hamda Spermasiylar bilan urugʻlanishidagi oʻxshashlikdir. Bu gipotezaning oʻziga xos xususiyati shundaki, unga koʻra askomisetsimonlar, labulbeniyalilar, sferiylilar, pesisiyalilar, kabi yuqori tuzulgan formalardan hosil boʻla boshlaydi. Bunday shunday fikr chiqadiki, barcha qolgan vakillari ulardan soddaroq tuzilishga ega boʻlgan askcosimetsimonlarning ikkilamchi soddalashib ketgan formalari sifatida qarash kerak.30000 dam ziyod turni oʻz ichiga olgan bu sinf evalutsiyasi marfologik jihatdan soddalashish yoʻlidan borgan. Ikkinchi gipoteza tuban askomisetsimonlar va zigomisetsimonlar jinsiy jarayonlari va spora xosil qilish xususiyatlarning oʻxshashligiga asoslangan. Gemiaskomisetlilarga mansub dipodascus turkumi vakillari zigomisetsimonlarning Ascomycetlarga xos boʻlgan sodda belgilarini birlashtirib turuvchi oraliq guruh sifatida qaraladi. Masalan zigʻotasing tinim davrini oʻtmasdan unishi yoki ascospora hujayralarining erkin xosil boʻlish yoʻli bilan shakllanishi kabi belgilar shular jumlasidandir. Bundan tashqari bu gipoteza asosan.ascomisetsimonlarning boshlangʻich guruhlari sapratrof formalardan iborat boʻlgan boshqa soʻz bilan aytganda ularning evalutsiyasi kamroq ixtisoslashgan formalardan koʻroq ixtisoslashgan formalarga qarab borgan.
A. De Bari va O. Breferd mikolog olimlar oʻrtasida keng tarqalgan. Uni E. Gayan L.I. Qursanov P. Eym G.U. Martin, D.Q. Zero va boshqalar quvvatlamoqda. Ammo zamburugʻlarning biokimyoviy tarkibini oʻrganish boʻyicha izlanishlar mazkur gipoteza qayta koʻrib chiqilishga majbur qildi. Chunki aniqlanishiga koʻra baʼzi biokimyoviy belgilariga qaraganda, masalan. Hujayra devorining polisaxaridlar tarkibi boʻyicha ascomisetsimonlar koʻproq oʻxshash ekan. Shuning uchun, balki xitridiomitsetsimonlar zigomisetsimonlarga emas, balki xitridiomitsetsimonlar ha koʻproq oʻxshash ekan. Shuning uchun ham D.S. Seyvil va S.Bartniki Garsiya quyidagi fikrini ilgari surilganlar. Ascomisetsimonlarning ajdodlari xitridiomitsetsimonlar xisoblanadi. zigomisetsimonlar esa evalutsiyaning yonga tarqalgan shohchasidir. Keyingi yillarda Saks gipotezasi yana qayta tiklana boshladi. Bunga asosiy sabab Ya. Kolimeryer tomonidan yangi dengiz ascomisetsimonlarning spathulasposales qabilasi ochilishi boʻldi. Ular qizil suvoʻtlarida parazitlik qiladi va Floridcophuseae sinifining parazit vakillariga juda oʻxshaydi. Ana shu guruh qizil suvoʻtlar bilan ascomisetsimonlar ni bilan bogʻlab turuvchi zbeno sifatida qaralmoqda.
1972 yilda M. Shadro juda qiziq gipoteza olgʻa surdi. Uning fikricha ascomisetsimonlar qizil suvoʻtlardan emas balki ularning umumiy ajdodlaridan hosil boʻlgan, keyinchalik esa ikkinchi ham evalutsiyada parallel taraqqiy etgan. Ana shunday bir ajododni bor deb faraz qilish ancha oson, chunki, birinchidan, qizil suvoʻtlar bilan ascomisetsimonlar oʻrtasida umumiy belgilar koʻp ikkinchidan ascomisetsimonlar evalutsiyasi borgan sari murakkablashib borishini yaxshi ifoda etadi.Shunday qilib ascomisetsimonlarning kelib chiqishi va evalutsiyasi toʻgʻrisida turli tuman fikrlar mavjud. Ammo xozirgi vaqtda mikologlar oʻrtasida ascomisetsimonlar evalutsiyasi ularning tuzilishi murakkablashib borishi Konidiyali va ayniqsa xaltacha va spora hosil boʻlishining takomillashib borishi bilan borgan degan fikr ustun boʻlmoqda. Bu yoʻnalish ascosporalarning iloji boricha koʻproq xosil boʻlishi va tarqalish samaradorligini oshirishga olib keladi.
Gemnascomisetsimonlar kenja sinfida evalutsiya sodda tuzilgan dipolasklilardan murakkab tuzilishga ega endomisetnamolarga qarab borganini kuzatish mumkin. Endomitsetdoshlar oilasi vakillarida ularning evalutsiyasi uchun qiziqarli boʻlgan ikki xil tendensiyani kuzatish mumkin. Bir tomondan Endomycopsis va Endomyces turkumlarida mitselining kurtalanuvchi hujayralarga boʻlinishi kuzatiladi, bu esa Achitqi zamburugʻlarning shulardan hosil boʻlganligini koʻrsatadi. Boshqa tomondan esa baʼzi endomisetlilarning masalan odontiya miriogoniymining Xaltachalari zigotadan olmoqcha usulida hosil boʻladi. Ehtimol aynan mana shunday endomitsetlar hozirgi euascomisetlarning ajdodi boʻsa kerak. Oʻz navbatida evrsiyalilarning va boshqa hozirgi plektomisetlilarning ajododlari keyinchalik pirenomisetlilar diskomitsetlar va lokuloascomisetlilarni keltirib chiqargan guruh deb qaralishi mumkin. Hozirgi zamon plektomisetlilarda mevatanalarning murakkablashganligi shundan dalolat beradi.
Pirenomisetlilarga kelganda shuni taʼkidlash kerakki juda koʻpchilik mikologlarning fikricha, bu guruh kelib chiqishi jihatidan geterogen boʻlsa kerak chunki uning alohida tartiblari oʻrtasidagi aloqalar namalum boʻlib kelmoqda. Diskomitsetlilarning boshlangʻich guruhlari sifatida gelosiyalilar tartibi deb ulardan esa pesisiyalilar kelib chiqqan deb xisoblanadi. Tryufellalilar ham kelib chiqishi jihatidan pesisiyalilar bilan bogʻlanadi
Ascomycota monofiletik guruhdir (u bitta umumiy ajdodning barcha avlodlarini o'z ichiga oladi). Ilgari Deuteromycotaga boshqa qo'ziqorin taksonlaridan aseksual turlar bilan bir qatorda joylashtirilgan aseksual (yoki anamorfik) askomitsetlar endi askusli taksonlarga morfologik yoki fiziologik o'xshashliklari va DNK ketma-ketliklarining filogenetik tahlillari asosida aniqlanadi va tasniflanadi.Askomitsetlar non, alkogolli ichimliklar va pishloqni fermentatsiyalash uchun antibiotiklar kabi dorivor muhim birikmalar manbalari sifatida odamlar uchun ayniqsa qo'llaniladi . Pishloqlardagi penitsilium turlari va bakterial yuqumli kasalliklarni davolash uchun antibiotiklar ishlab chiqaradiganlar askomitsetlarga misol bo'la oladi.
Ko'pgina askomitsetlar hayvonlarning, shu jumladan odamlarning va o'simliklarning patogenlari hisoblanadi. Odamlarda infektsiyaga olib kelishi mumkin bo'lgan askomitsetlarga misollar Candida albicans, Aspergillus niger va teri infektsiyalariga olib keladigan bir necha o'nlab turlarni o'z ichiga oladi. Ko'pgina o'simlik-patogen askomitsetlarga olma qoraqo'tiri, guruch portlash, ergot zamburug'lari, qora tugun va chang chiriyotgan kiradi. Askomitsetlarning bir nechta turlari laboratoriya tadqiqotlarida biologik model organizmlardir. Eng mashhuri, Neurospora crassa, xamirturushlarning bir nechta turlari, va Aspergillus turlari ko'plab genetika va hujayra biologiyasi tadqiqotlarida qo'llaniladi.