Muqaddima

VITSERORETSEPSIYA 
Ichki a‘zolar faoliyatida va icliki muhitda har lalizada turli o
‘
zgarishlar sodir 
boladi.Bu o‗zgarishlar reflektr yol bilan javob reaksiyalarini paydo qiladi. Ichki a‘zolar 
faoliyatini reflektor yol bilan boshqarishda va ichki muhit barqarorligini saqlashda ichki 
a‘zolar retseptorlarining (visseroretseptoriaming) ahamiyati juda katta. 
Visseroretseptorlar organizmda keng tarqalgan. Ularni tekshirish uchun bir a‘zoning 
retseptorlariga ta‘sir qilib, boshqa a‘zolar faoliyatidagi o'zgarishlar kuzatiiadi, bu re 
septorlarga aloqador afferent tolalardagi impulslar va MNT elektr faolligi qayd qilinadi. 
Visseroretseptoriaming ba‘zilari uchun bosim. va uning o'zgarishi adekvat ta‘sirlovchi 
bo`lsa, boshqalari mexanik ta‘sirotlarga sezgir, uchinchilarini qondagi mavjud yoki 
yangidan paydo bo`lgan moddalar qo
‘
zg‘atadi, to'rtinchilari osmotik bosim o
‘
zgarishini 
sezsa, yana biri harorat o
‘
zgarganda qo
‘
zg
‘
aladi. Demak, ichki a‘zolar va qon tomirlarda 
presso- xemo-, mexano-, osmo- va termoretseptorlar mavjud. 
Visseroretseptorlardan hosil bo`ladigan reflekslar ichki, a‘zolar faoliyatini 
boshqarishda ishtirok etadi. bu a‘zolarning o
‘
zaro aloqadorligini ta‘minlaydi. 
Qon bosimi barqarorligining saqlanishini ta‘minlaydigan pressor vz depressor 
reflekslar, nafasning o
‘
z-o
‘
zidan boshqarilishida juda katta ahamiyatga ega bolganGering 
va Breyer refleksi shular qatoridandir. 
Visseroretseptoriaming ta‘sirlanishi aksa urish, yo
‘
talish, qusish kabi himoya 
reflekslarini paydo qiladi. 
Ba‘zi ichki a‘zolardagi retseptorlarning qo
‘
zg‘alishi ma‘lum sezgilarni shakllaydi. 
Masalan, qovuq siydikka tolib, devoridagi retseptorlar yetarli darajada qo
‘
zg
‘
alganda, 
siygi qistaydi. Ochlik va to
‘
qlikni his qilish ham vissero- retseptorlarga bog‘liq. 
Visseroretseptoriaming juda kuchli ta‘sirlanishi og‘riq paydo qiladi. Plevra va 
qorinparda retseptorlarga juda boy. Shuning uchim ko
‘
krak va qorin bo
‘
shliqlarida 
o
‘
tkaziladigan jarrohlik muolajalari vaqtida og
‘
riqsizlantirishga katta e‘tibor berish zarur. 
Sog‘lom odam aksariyat visseroretseptoriaming qo
‘
zgalishini sezmaydi. Ichki 
a‘zolarda patologik jarayonlar rivojlanganda, ularning qo
‘
zg
‘
alishi ba‘zan og
‘
riq paydo 
qiladi, ba‘zan ifodalash qiyin bo`lgan hissiyotlarni yuzga keltiradi, insonning hatti- 
harakatlarida va kayfiyatida o
‘
zgarishlar paydo qiladi. 

---

277 
Visseroretseptorlardan boshlangan birinehi afferent neyron ularni orqa va uzunchoq 
miya bilan boglaydi. Bu afferent tolalar tos, qorin va adashgan nervlar tarkibida o
‘
tgan. 
Ular ichida ingichka, impulslarni sekin o
‘
tkazuvchi va yo
‘
g
‘
on, impulslarni yuqori 
tezlikda o'tkazuvchi tolalar bor. Orqa miya bo
‘
ylab visseroretseptorlarda, hosil bo`lgan 
impulslar orqa va ventrolateral ustunlardan o
‘
tadi. 
Bu impulslar miya stvoli va po
‘
stloq osti yadrolariga, gipotalamusga olib keladi. 
Limbik tizim hm visseroreteptsiyaga bevosita aloqador. Ammo, oliy markaz miya 
po
‘
stlog‗ining sigmasimon pushtasiga joylashgan. Bu sohaning shikastlanishi 
visseroretseptorlardan oldin hosil qilingan shartli reflekslarning yo
`
qolishiga olib keladi.