Muqaddima
Download 4.57 Mb. Pdf ko'rish
|
Normal Fiziologiya Qodirov
|
273 HID BILISH Bu sensor tizimning retseptori yuqori burun yo`lida joylashgan. Ular birlamchi retseptorlardan bo`lib ikkita o ‘ simtaga ega. Hujayra tanasining tepa qismida kiprikchalar bilan tugaydigan dendrit, asosidan esa akson boshlanadi. Dendritnmg uchi cho ‘ qmor shaklida kengaygan, unda 6-12 dona juda ingichka. (0,3 mkm), uzunligi 10 mkm bo`lgan (kiprikchalar) o ‘ sib chiqqan (72-rasm). Kiprikchalarni maxsus bezlarning suyuqlik mahsuloti qamragan. Ular xarakat qilish qobiliyatiga ega.kiprikchalarning ko'pligi va xarakatlanishi hidli modda molekuiasi bilan uchrashish ehtimolini oshiradi. Odamda hid bilish retseptorlari soni 10 mln atrofida ular tayanch hujayralar o ‘ rtasida joylashgan. Hid bilish retseptorlarining aksonlari birlashib, hid bilish piyozchalariga kiradi, ulardan boshlangan nerv yo‘li miya po ‘ stlog ‘ ida tugaydi. Bu yoi limbik tizim va gipotalamus bilan bog ‘ langan. Hidli moddalarning molekulalari retseptorlar atrofiga burundan nafas bilan kiradi va kiprikchalar nasiga ta‘sir qilib amembranasiga ta‘sir qilib afferent tolalarda impuls paydo bo`lishiga olib keladi. 72-rasm. Hid sezuvchi retseptor tuzilishi Hht—hid sezuvchi hujayra; Hch™ hidlov cho ‘ qmori; k-kiprikchalar; Mt-markazga intkluvchi tola; Th—tayanch hujayra; Ah— asos hujayra. Hidli modda taralgan havo burunga kirsayu, lekin xarakatlanmasa, retseptorlardan markazga intilgan impulslar tez tugaydi — ularda adaptatsiya rivojlanadi. Hid bilish retseptorlarining sezuvchanligi juda yuqori— yakka xujayrani qo‘zg‘atish uchun bir, ko ‘ pi bilan bir necha dona modda molekuiasi kifoya. Ammo, hidni payqash uchun ‗0 ga yaqin retseptor hujayra qo ‘ zg‘alishi kerak. Havoda hidli modda miqdori oz bo`lganda hid borligi payqaladi, bu miqdor ko'paysa, moddaning hidi aniq bilinadi. |
