Muqaddima

METASIMPATIK NERV TIZIMI 
Metasimpatik tizim 
So‘nggi vaqtlarda avtonom nerv tizimining uchinchi bo`limi – metasimpatik nerv 
tizimiga katta ahamiyat berila boshlandi. Bu tizim ichki a‘zolar faoliyatini boshqarishda 
muhim rol o‘ynaydi. Masalan, hazm tizimi a‘zolari tashqi nervlardan butunlay xalos 
qilingandan keyin ham, o‘z faoliyatini deyrali o‘zgarmagan holda saqlab qoladi. Demak, 
bu a‘zolar faoliyatini ular devorida joylashgan intramural tugunlar boshqarib turadi. 
Metasimpatik nerv tizimi ko‘p jihatdan avtonom nerv tizimining boshqa bo`limlaridan 
farq qiladi. 1. Metasimpatik tizim faqat o‘zi harakat qilish qobiliyatiga ega bo`lgan ichki 
a‘zolarni nervlaydi; ularning harakat qilish, so‘rish, shira ajratish faoliyatlarini nazorat 
qiladi; mahalliy qon aylanishiga va endokrin unsurlar faoliyatiga ta‘sir qiladi. 2. 
Metasimpatik tizim simpatik va parasimpatik tizimlar bilan sinapslar orqali bog‘langan, 
ammo somatik nerv tizimiga bevosita aloqasi yo‘q. 3. Umumiy ichki afferent yo`llaridan 
tashqari, o‘zining sensor qismi bor. 4. Nerv tizimining boshqa qismlari bilan qarama-
qarshi munosabatda emas. 5. Markaziy nerv tizimidan muxtorlik darajasi simpatik va 
parasimpatik tizimlarnikidan yuqori. 6. Metasimpatik tizim faoliyatini maxsus dorilar 
yordamida to‘xtatish a‘zolarning ritmik harakat qilish qobiliyatini yo‘qolishiga olib 
keladi. 7. Metasimpatik nerv tizimi o‘z mediatorlariga ega. 
Avtonom nerv tizimi bo`laklari bir-biridan farq qilishidan tashqari, somatik nerv 
tizimidan ajratib turadigan xossalarga ham ega. Birinchi va asosiy tafovut tizimlar 
effektor neyronlarining MNT da egallagan joyida. Avtonom nerv tizimining effektor 
neyronlari orqa va bosh miyadan tashqarida joylashgan. Somatik nerv tizimining effektor 
neyronlari esa orqa miyaning kul rang moddasida joylashgan. 
Ikkinchi tafovut shundaki, orqa miyaning oldingi ildizlari kesib tashlansa, somatik 
efferent tolalar bitta qolmay yemirilib ketadi. Avtonom nerv tizimining efferent tolalri 
o‘zgarmaydi, chunki somalari chetdagi tugunlardagi neyrinlarning o‘simtalaridir. 
Uchinchidan, somatik nervlar orqa miya va miya stvolidan bir tekis, segmentma-
segment chiqqn. Ular tanada biri tarqalgan sohani ikkinchisi ham nervlaydi. Avtonom 
nerv tizimi tolalari MNTning chegaralangan va bir-biridan ancha uzoq bo`lgan 
markazlardan (mezensefal, bulbar, sakral va torakolyumbal) chiqadi. 
Yana bir tafovut shundaki, avtonom nerv tizimi tolalari ingichka, miyalinsiz. Ulardan 
qo‘zg‘alishning o‘tish tezligi 1-3 m/s dan oshmaydi, qo‘zg‘aluvchanligi past va 
xronaksiyasi katta. 

---

87