Muqaddima

BA’ZI A’ZOLARDA QON AYLANISHINING 
XUSUSIYATLARI 
 
 
O’pkada qon aylanishi. O‘pkada har ikkala qon aylanish doirasiga aloqador tomirlar 
bor. O‘pkaning arteriya va venalari katta qon aylanish doirasi tomirlariga qaraganda 
ancha kalta va diametri kengroq. Yirik arteriyalarning devori ancha yupqa, silliq muskul 
qavati yaxshi rivojlangan tipik arteriolalar o‘pkada uchramaydi. 
O‘pka kapillyarlari diametri taxminan 8 mkm. Bu kapillyarlar bir-biri bilan ulangan 
bo`lib, alveolalarni qalin to‘r kabi o‘rab turadi. O‘pka kapillyarlarining ―funksional 
uzunligi‖ (alveola devori bilan chatishgan qismi) o‘rtacha 350 mkm. Qon bu masofani 
0,7-1 s da bosib o‘tadi. 
Tinch holatda o‘pka kapillyarlari yuzasi 60 m
2
, jismoniy ish bajarganda yopiq 
alveolalar va kapillyarlar ishga tushib, bu yuza 90 m
2
ga yetadi. 
O’pka tomirlarida qon bosimi. Sog‘lom odamning o‘pka arteriyasida sistolik bosim 
20 mm.s.u., diastolik bosim 8 mm.s.u., o‘rtacha bosim esa 13 mm.s.u. ni tashkil qiladi 
yoki aortadagi o‘rtacha bosimdan 5-6 marta kam. 
O‘pka kapillyarlarida o‘rtacha bosim 6,5 mm.s.u. Kichik qon aylanish doirasining 
oxiri bo`lmish chap bo`lmachada bosim 5,5 mm.s.u. ni tashkil qiladi. Demak, bu doirada 
qon harakatini ta‘minlovchi bosimlar o‘rtasidagi farq katta qon aylanish doirasining 
tegishli qismlaridagi bosimlar farqidan bir necha marta kam. 
O‘pka qon tomirlaridagi qon oqimiga bo`lgan qarshilik ham katta qon aylanish doirasi 
tomirlaridagidan 10 baravar kam. 
Yirik o‘pka arteriyalarida puls toiqinining tarqalish tezligi 1-2 m/s. Bu ko‘rsatkichni 
katta qon aylanish doirasidagi arteriyalarnikidan 3-5 marta kichik bo`lishi o‘pka 
tomirlarining juda cho‘ziluvchanligiga bog‘liq. 
Qon oqishining chiziqli tezligi o‘pka arteriyasida 18 sm/s (aortada yuqorioq – 30-50 
sm/s). Kapillyrlarda bu tezlik kamayadi va tizim qon aylanish kapillyarlardagidan 
sezilarli farq qilmaydi. 
O‘pka tomirlaridan oqib o‘tadigan qon miqdori (o‘pka perfuziyasi) godrostatik 
bosimga bog‘liq. Katta yoshli odam o‘pkalarining cho‘qqisi odam tik turganda o‘pka 
arteriyasi asosidan 15 sm baland. Shuning uchun o‘pka yuqori bo`lagining arterial 
tomirlardagi bosim gidrostatik bosimga teng. Bu sharoitda o‘pka cho‘qqisidagi 
kapillyarlardan qon kam oqadi yoki umuman oqmaydi. O‘pkaning pastki qismidagi 
tomirlarda gidrostatik bosim arterial bosimga qo‘shiladi va tomirlarni kengaytirib turadi. 
Demak, o‘pka tomirlarida qon oqishi notekis va tana holatiga bog‘liq. 
O‘pka tomirlaridagi bosimga plevra bo‘shlig‘idagi va alveolalardagi bosimning 
o‘zgarishi hamta‘sir qiladi. 
O‘pka qon tomirlaridagi qonning miqdori taxminan 450 ml. Bu miqdorning 70 ml 
kapillyarlarda, qolgan qismi esa arteriya va venalar o‘rtasida teng bbo`lingan. O‘pka 
venalari juda cho‘ziluvchan bo`lganidan ulardagi qonning miqdori 50% ga ko‘payishi 
mumkin. Tegishli vaziyatda o‘pka tomirlaridan umumiy qon aylanishiga qisqa vaqt 
ichida 300 ml chamasi qon o‘tadi.