Muqaddima

Yurakda qon aylanishi. Miokardni chap va o‘ng toj arteriyalar qon bilan 
ta‘minlaydi. Tinch holatda bu tomirlardan minutiga 250 ml qon oqib o‘tadi. Jismoniy ish 
vaqtida bu miqdor 1250 ml/min ni tashkil qilishi mumkin. 

---

160 
Yurakning qon bilan ta‘minlanishi aortadagi bosimga, yurak irish tezligiga, vegetativ 
nervlar ta‘siriga bog‘liq. Ammo metabolik omillar toj tomirlarda qon oqishiga juda 
kuchli ta‘sir ko‘rsatadi. 
Kislorod yetishmovchiligi toj tomirlarni kengaytiradigan juda kuchli omil. Qondagi 
kislorod miqdorining 5% ga kamayishi yurak tomirlarini kengaytiradi. 
Yurak tomirlaridan qon oqishi uning ish sikliga bog‘liq. Sistola vaqtida yurak muskuli 
qisqarib, timirlarni siqadi. Natijada chap toj arteriyasida qon oqishi butunlay to‘xtaydi. 
Faqat diastola vaqtida miokard bo‘shashganda, qon oqishi tezlashadi. O‘ng toj arteriyasi 
sistola vaqtida ko‘p siqilmaydi. Bu tomir orqali qonning oqishi asosan aortada qon 
bosimining o‘zgarishiga bog;liq. 
Miokardda kapillyarlar soni juda ko‘p, deyarli har bir tolaga bitta kapillyar to‘g‘ri 
keladi. Kapillyarlardan o;tgan qon miokardda chuqur joylashgan sinuslarga yog‘iladi. 
Miokardda anchagina tomir bo`lmagan kanallar ham bor (Tebezi kanallari). Bu kanallar 
yurak bo‘shliqlariga bevosita ochiladi. Sistola vaqtida qonning yurak sinuslaridan va 
Tebezi kanallaridan oqib chiqishi tezlashadi. 
Simpatik nerv tizimi toj tomirlarni kengaytirishi ham, toraytirishi ham mumkin. 
Natija katexolarninlarning qondagi miqdoriga va ular ta‘sir qiladigan retseptorlarga (alfa- 
yoki beta-adrenoretseptorlarga) bog‘liq. Parasimpatik tizim toj tomirlaridan qon oqishini 
kamaytiradi. 
Bosh miyada qon oqishi. Bosh miyaning qon bilan ta‘minlanishi boshqa 
a‘zolarnikiga nisbatan ko‘proq. Yurakdan katta qon aylanish doirasiga chiqqan qonning 
15% miya tomirlaridan o‘tadi. Miya tomirlarining adrenergik innervatsiyasi yaxshi 
rivojlangan. Bu tomirlarni keng chegarada torayib kengayishini ta‘minlaydi. 
Miyaga qon yumshoq miya pardasi tomirlaridan radial yo‘nalishda tarqalgan 
arteriyalar orqali o‘tadi. Arteriya va venalar o‘rtasida anastomozlar yo‘q, kapillyar ochiq 
bo`ladi. Kulrang moddada kapillyarlar soni oq moddadagidan ko‘proq. 
Miyadan o‘tgan qon qattiq miya pardasida sinuslar hosil qiladigan venalarga 
yig‘iladi. 
Miya qon tomirlari qonda CO
2
miqdori o‘zgarishiga juda sezgir. Miya to‘qimalarida 
CO
2
tarangligi ikkibaravar oshsa, qon tomirlar kengayib, qon oqishning hajm tezligi ham 
ikki baravar ko‘payadi. 
Agar tez va chuqur nafas olib, qonda O
2
miqdorini ko‘paytirsak< miya tomirlari 
torayadi, qon oqishi kamayadi. Bunda ba‘zi odamlarning boshi aylanishi mumkin. 
Miya tomirlarining miogen o‘z-o‘zini boshqarish mexanizmi yaxshi rivojlangan. Bu 
tananing fazodagi holati o‘zgarganda miya tomirlari orqali qon oqishning barqarorligini 
saqlashga imkoniyat tug‘diradi.