Muqaddima

YUQORI ATMOSFERA (GAZLAR) BOSIMIDA NAFAS OLISH 
 
G‘ovvoslar, kesson ishchilari, akvanavtlar ish vaqtida yuqori bosimga ega bo`lgan 
havo yoki sun‘iy gazlar aralashmalaridan nafas olishga majbur bo`lishadi. G‘ovvos suv 
ostiga tushganida nafas olishi uchun beriladigan gazlar aralashmasining bosimi atrofidagi 
gidrostatik bosimiga teng bo`lishi kerak. Gazlar bosimi past bo`lsa, g‘ovvos nafas 
ololmaydi. 
Suv ostiga har 10 metrga tushgan sari bosim 1 atmosferaga ortadi. Demak, 100 m 
chuqurlikda g‘ovvosning nafas olishi uchun gazlar aralashmasining bosimi 10 atmosfera 
bo`lishi kerak. Bunday bosimdagi havodan nafas olinsa, qon, to‘qima suyuqligi va 
to‘qimalarda erigan gazlar miqdori juda ko‘payib ketadi. Suv ostida birorta havf paydo 
bo`lishi tufayli g‘ovvos tezda suv yuziga ko‘tarilsa, gazlarning qonda eruvchanligi 
kamayib ketadi va oldin yuqori bosimda ko‘plab erigan gazlar ajralib, pufakchalar hosil 
qiladi. Atmosfera havosini tashkil qiluvchi gazlardan azot ayniqsa havfli, chunki u 
kislorod va karbonat angidridga o‘xshab kimyoviy birikmalar shakliga o‘tmaydi. Ko‘p 
miqdorda qonda paydo bo`lgan azot pufakchalarining qon tomirlarda tiqilib qolishi gaz 
emboliyasiga olib keladi. Emboliya miyaning muhim markazlarini qon bilan 
ta‘minlaydigan tomirlarda rivojlansa, hayotga havf tug‘iladi. Shu va boshqa bir qator 
sabablarga ko‘ra, g‘ovvoslar nafas oladigan gazlar aralashmasida azot geliyga 
almashtiriladi. Buning natijasida nafas loish yengillashadi, chunki geliyning zichligi 
azotning zichligidan 7 marta kam. Shu tufayli nafas yo`llarining qarshiligi kamayadi. 
Geliyning qonda eruvchanligi juda kam bo`lganidan emboliya havfi yo‘qoladi. Bundan 
tashqari, azot yuqori bosimga ega bo`lganda, odamga narkotik ta‘sir ko‘rsatadi. Geliyda 
esa bunday xususiyat yo‘q. 
Yuqori bosimga ega kislorod bilan nafas olish ham organizm uchun zararli. Hatto 
odatdagi atmosfera bosimida sof kislorodni 10-15 soat davomida nafasga olish nafas
yo`llari shilliq pardasini ta‘sirlaydi, alveolalardagi surfaktant faoliyatini bbuzadi, o‘pka 
yallig‘lanishiga olib kelishimumkin. Yuqori bosimdagi kislorod esa 1-2 soatdan keyin 
markaziy nerv tizimi faoliyatini keskin buzadi, odamni akashak bo`lib qolishga olib 
keladi. Shuning uchun suv ostiga tushganda, g'‘vvos chuqurlashgan sari, nafas 

---

177 
havosidagi gazlar aralashmasida kislorodning parsial bosimini yer sathidagigacha (159 
mm.s.u.) kamaytirish kerak. 
Shuni aytib o‘tish joizki, ba‘zi kasallarni 3-4 atmosfera bosimiga ega bo`lgan kislorod 
bilan nafas oldirib, davolaydilar. Bemor ma‘lum vaqt davomida kislorod bosimi yuqori 
bo`lgan maxsus kamerada yotadi. Bu sharoitda qon va to‘qimalarda erigan kislorod 
miqdori 20-25 marta ko‘payadi. Bu kislorod hujayralarga juda tez diffuziyalanib o‘tadi 
va gipoksiyaga bog‘liq bo`lgan patologik holatlar yengillashadi.