Muqaddima

SUV VA ANORGANIK TUZLARNING 
SO‘RILISHl 
Glyukoza va aminokislotalar so`rilishining natriy ioniga bog`liqligi yuqorida aytib; 
o'tilgan edi. Suv va ba‘zi anionlarning so'rilishi ham natriyga qaram. Natriy ionlari 
ingichka ichak bo
‘
shlig
‘
idan qonga enterotsitlar orqali va hujayralar oralig‘idagi kanallar 
bo
‘
ylab o'tishi mumkin. Bu kanallardan natriyning tashilishi sust konsentratsion gradient 
bo
‘
yicha yuzaga chiqadi. 
Enterotsitlar orqali natriyning so'rilishi ancha murakkab ichak ximusidagi natriy avval 
bazal membrana orqali enterotsit ichiga o'tadi. Bu tashilish elektrokimyoviy gradient 
bo
‘
yicha sust bo`lishi mumkin. Bundan tashqari natriyning bir qismi glyukoza va 
aminokislotalar so'rilayotganda shu moddalar bilan hujayralarga kiradi Entsrotsitlardan 
natriy: lateral va bazal membranalar orqali to
‘
qima suyuqligiga chiqariladi. Bu jarayonni 
faol tashilish mexanizmi — kaliy-natriy nasosi bajaradi. 
Xloming so
‘
rilishida ham faol va sust tashilish mexanizmlari ishtirok etadi.Ammo bu 
jarayon qaysi yo
‘
sinda kechmasin, natriy tashilishiga bog‘liq bo`ladi. 
So
`
rilayotgan natriy, xlor ionlari suvni «ergashtirib» yuradi Ximusdan enterotsitga 
oigan natriy va xlor sitoplazmada osmotik bosimni oshiradi Osmotik bosimda paydo 
bo`lgan farq suvni hujayraga kiritadi, sitoplazmadan to'qima suyuqligiga o‗tgan ionlar 
ketidan suv yana osmos tufayli hujayradan tashqariga chiqadi va qon hamda limfaga 
qo'shiladi. 
Natriyning so`rilishiga nerv va endokrin tizimlar ta‘sir qiladi. Markaziy nerv tizimi 
faoliyati narkotik moddalar yordamida tormozlansa, natriy va suv so‗rilishi sekinlashadi. 
Adashgan nervlarni kesish ham shunday ta‘sir ko
‘
rsatadi, Gipofiz va buyrak usti bezi 
gormonlarini gastrin, sekretin va xolesistokinm-pankreozimm tormozlaydi. 

---

203 
Ikki valentli kationlarning ko
‘
pi o
‘
n ikki barmoq ichakda va ingichka ichakning 
proksimal qismida so'riladi. Bu kationlar ichida kalsiy, magniy, rux, temir va mislarning 
biologik ahamiyati katta. Kalsiy enterotsitlarga diffuziya yoli bilan o
‘
tadi. Uni bazal 
membrana orqali to
‘
qima suyuqligiga chiqishini maxsus kalsiy nasosi ta‘minlaydi, degan 
fikr bor. Kalsiy so'rilishiga paratgormon, tireokalsitonin, buyrak usti bezi va gipofiz 
gormonlari ta‘sir qiladi. Uning so
‘
rilishi vitamin D ga ham bog
‘
liq. 
Magniy, rux va mis kationlari sust tashilish mexanizmlar tufayli so
‘
riiadi. Temiming 
so
‘
rilishida faol tashilish mexanizmlari ham ishtirok etishi mumkin. Enterotsit 
sitoplazmasida temir opoferritin oqsiliga birikib, ferritin hosil qiladi. Bu birikma 
ooganizmda temir zaxirasi vazifasini bajaradi.