Muqaddima

O’RTA MIYA 
O‘rta miya Varoliy ko‘prigi va miyacha oldida joylashgan. Uning dorsal yuzasini to‘rt 
tepalik hosil qiladi. To‘rt tepalik oldingi va orqa do‘mboqchalardan iborat. Silviy suv 
yo`lining ostidan va ikki yonidan yo‘g‘on kalavaga o‘xshash miya oyoqchalari o‘tadi. 
Ular ikki tarafga tarqalib, bosh miya yarim sharlariga kiradi. Miya oyoqchalarining 
asosiy qismini tushuvchi o‘tkazuvchi yo`llar tashkil qiladi. Oyoqchalarning ko‘ndalang 
kesimida ularni ikki qismga bo`lib turuvchi pigmentlangan neyronlar to‘plarnini ko‘rish 
mumkin. Bu qora substansiya. Qora substansiya va Silviy suv yo`li oralig‘ida qizil yadro 
joylashgan. O‘rta miyada to‘rt tepalik, qora substansiya va qizil yadrolardan tashqari, 
ko‘zni harakatlantiruvchi va g‘altak nervlarning yadrolari, hamda ko‘ruv analizatorining 
faoliyatini boshqarishda ishtirok etadigan yana ikki yadro – Dorshkevich va Yakubovich 
yadrolari bor. Asosiy qismi keyingi miyada bo`lgan to‘rsimon formatsiya o‘rta miyaga 
ham ko‘tariladi. 
O’RTA MIYA YADROLARINING FAOLIYATI 
To‘rt tepalikning yuqori (oldingi) do‘mboqlari po‘stloq osti ko‘ruv markazi 
hisoblanadi. Bu yerda oraliq miyaning lateral tizzasimon tanalariga boruvchi ko‘ruv
yo`llari ulanadi. Sut emizuvchilarda ko‘ruv yo`li tolalarining asosiy qismi tizzasimon 
tanalarda tugaydi. To‘rt tepalikning oldingi do‘mboqlari yemirilganda ham hayvonlar 
butunlay ko‘r bo`lib qolmaydi. Bunda hayvon yorug‘lik tushgan tomonni ajrata oladi, 
yurganida to‘siq uchrasa, aylanib o‘tadi. 
Oldingi do‘mboqlar ko‘rish faoliyatiga bog‘liq bo`lgan uchta refleksning yuzaga 
chiqishida ishtirok etadi. Bu qorachiq refleksi, ko‘z akkomodatsiyasi va ko‘ruv o‘qlarini 
bir nuqtaga qadash – ko‘zlar konvergensiyasidir. Ko‘z soqqalarining harakati juda 
murakkab. Bu harakatlarni ko‘zning oltita tashqi muskullari ta‘munlaydi. Ko‘z 
soqqalarining gorizontal, vertikal va aylanma harakatlarini, qorachiq refleksinni, 
ko‘zlarning akkomodatsiyasini va konvergensiyasini ko‘zni harakatlantiruvchi va g‘altak 
g‘altak nervlarning markazlari, keyingi miyadagi uzo 
lashtiruvchi nerv yadrosi va bu 
yadrolarni bog‘lab, bir butun tizim hosil qiluvchi Dorshkevich yadrosi boshqarib turadi. 
Ko‘zni harakatlantiruvchi yadro tagida joylashgan vegetativ Yakubovich yadrosi ham bu 
jarayonda ishtirok etadi. 

---

64 
To‘rt tepalikning orqa do‘mboqlarida eshituv yo`llari tutashib, birlamchi yoki 
po‘stloq osti eshituv markazi deyiladi. Bu markaz tovush kelayotgan tomonni aniqlash 
uchun zarur bo`lgan reflekslarni – quloq suprasini, bosh va gavdani yangi tovush 
kelayotgan tomonga burishda ishtorok etadi. 
O‘rta miyaning muhim yadrolaridan biri qora substansiyadir. U bosh miya asosida 
joylashgan bazal tugunlar – targ‘il tana va oqimtir yadro bilan tuzilma, hamda faoliy 
bog‘lanishlarga ega. Bundan tashqari, u o‘rta miyaning o‘zidagi qizil yadro va keyingi 
miyaning Deyters yadrolari bilan ham bog‘liq. Qora substansiyani tashkil qiluvchi 
neyronlar dofaminergik tabiatli. Ular katexolarninlardan biri – dofaminni sintezlashga 
qodir. Bu neyronlarning aksonlari dofaminli targ‘il tana neyronlarida sinapslar hosil 
qiladi. Qora substansiyani targ‘il tana bilan bog‘lovchi yo`llar shikastlanganda ogir 
xastalik – parkinsonizm rivojlanadi. Parkinsonizm uchun nafis harakatlarning va 
mimikaning buzilishi, beixtiyor titrash harakatlarining paydo bo`lishi xosdir. Qora 
substansiya ovqatni chaynash va yutish reflekslarini boshqarishda bevosita ishtirok etadi. 
Orta miyaning qizil yadrosi tushuvchi rubro-spinal yoi boshlanadigan joy hisoblanadi. 
Bu yoi orqali orqa miya segmentlariga kelib turadigan impulslar skelet muskullarining 
tonusini boshqaradi. Qizil yadrodagi yirik neyronlarni elektr toki bilan ta‘sirlash orqa 
miyadagi 
bukuvchi 
alfa- 
va 
gamma-motoneyronlarni 
qo‘zg‘atib, yozuvchi 
motoneyronlarni tormozlaydi. 
Rubro-spinal yoidan orqa miyaga tushuvchi impulslar samarasi keyingi miyadagi 
Deyters yadrosidan boshlanadigan vestibulo-spinal yoi bo‘ylab keluvchi impulslarnikiga 
qarama-qarshi: ular yozuvchi muskullarning alfa- va gamma-motoneyronlarini 
qo‘zg‘atib, bukuvchilarinikini tormozlaydi. O‘zaro bog‘langan qizil va Deyters yadrolari 
bbir-birini tormozlab turadi. Natijada yozuvchi muskullar tonusi pasayadi. Bu ikkala 
yadroni bog‘lagan yo`llar kesilsa (miya to‘rt tepelikning orqa do‘mboqlari pastidan 
kesilsa), oyoq-qoi, orqa, dumni yozuvchi muskullar tonusi keskin oshib ketadi – 
hayvonda detserebratsiyalash rigudligi rivojlanadi.