Murtazayeva sadoqat

Tushum kelishigi bilan: U stol ustidagi choyni ho„plab, gapida davom etdi – U 
stol ustidagi choydan ho„plab, gapida davom etdi. 

---

31 
Jo„nalish kelishigi bilan: Shu teshikka ho„kiz sig„ishiga kim ham ishonardi –
Shu teshikdan ho„kiz sig„ishiga kim ham ishonardi. 
O„rin-payt kelishigi bilan: U yo„lida adashdi – U yo„lidan adashdi. 
Mana shunday holatlarda gap bo‗laklari va so‗z birikmasi turlarini ajratish 
muammoli bo‗lib qoladi. Malakaviy ishning asosiy maqsadi mavjud darslik va 
qo‗llanmalarda ushbu hodisaga munosabatlarni aniqlash va mavzuga doir qarashlarni 
o‗rganib, bir tizimga yig‗ib, muammoni ilmiy asoslashdan iborat. 
Kelishiklarning belgili / belgisiz qo‗llanilishi va bir-biri o‗rin almashinilishi, 
ma‘nodoshligi masalasi hamon munozarali bo‗lib qolmoqda. Ayrim tilshunoslar 
―Kelishik kategoriyasidagi so‗z uyushganda oldingi so‗zshakldagi kelishiknigina
belgisiz deyish tarafdorimiz. Masalan: Salim, Karim va Halimni ko„rdim (belgisiz 
TK). Opalarim va akalarimning dardlari bir dunyo (belgisiz QK). Na sada daraxtlari 
osti, na machitlar, na doim bazm qiziydigan gavjumda biror sharpa eshitasiz 
(belgisiz O‗PK). (J.Abd.)‖ deb hisoblaydilar.
Mavjud grammatikalarda kelishik shaklidagi so‗zlarning sintaktik vazifasi 
xususida so‗z borar ekan quyidagi jumlalarni uchratamiz: 
―Kelishik kategoriyasi ko‗proq ot turkumi uchun xoslangan. Bosh kelishikdagi ot 
kim, nima, qayer so‗rog‗iga javob bo‗lib, quyidagi vazifada keladi: 
Ega: 1. Salim – eng yosh o„qituvchi. 2. Darvoza tepasiga sandiq qo„yilgandi. 
Hol: Shu kuni Abdulla allamahalgacha xayol surib yotdi. (O„.Umarb.). Yer 
haydasang, kuz hayda, kuz haydamasang, yuz hayda. (Maq.) 
Vositasiz to„ldiruvchi: Murotali qazib qo„ygan chuqurga ko„chat o„tqazardi 
(SH.Rashidov). Bir kishi ariq qaziydi, ming kishi suv ichadi. (Maq.)