Murtazayeva sadoqat

1. Bosh kelishik shakli: 

---

60 
– chiqish kelishigi bilan ma‘nodosh bo‗la oladi: Bu sumkadan sizda ham bor 
ekan-da. Demak, ega faqat bosh kelishikdagi so‗z bilan emas, shartli ravishda chiqish 
kelishigidagi so‗zlar ham ifodalanadi. Ammo sumkadan bor jumlasiga nisbatan 
boshqaruvli so‗z birikmasi emas, predikativ aloqa sifatida qarash o‗rinli.
2. Qaratqich kelishigi shakli: 
– chiqish kelishigi bilan ma‘nodosh bo‗la oladi. Bunda qaratqich kelishigidagi 
so‗z ko‗p miqdordan oz miqdorni ajratib ifodalash, belgiga ta‘kid berish, butunning 
qismini ifodalash ma‘nosida keladi: 
Qizlarning eng kichigi xonadan birinchi bo„lib chiqdi – Qizlardan eng kichigi 
xonadan birinchi bo„lib chiqdi. 
Ko„chalardan to„rttasiga kirib chiqdik – Ko„chalarning to„rttasiga kirib chiqdik. 
Bolalardan ikkitasi orqada qoldi – Bolalarning ikkitasi orqada qoldi.
 
3. Tushum kelishigi shakli quyidagi kelishiklar bilan o‗rin almashinishi mumkin: 
Chiqish kelishigi: Yigit choydan ichib gaplashib o„tirdi – Yigit choydan ichib 
gaplashib o„tirdi.
Jo„nalish 
kelishigi: 
gapingizni 
tushunmayapman 
– 
gapingizga 
tushunmayapman. 
Har ikki holatda ham tushum kelishigi bilan sinonim bo‗lgan so‗z vositasiz 
to‗ldiruvchi bo‗lib keladi, so‗z birikmasi sifatida boshqaruvli birikma hisoblanadi. 
4. Jo‗nalish kelishigidagi so‗z quyidagi kelishiklar bilan o‗rin almashinishi 
mumkin: 
Chiqish kelishigi bilan: Dars tayyorlab kelmaganiga uyaldi – Dars tayyorlab 
kelmaganidan uyaldi. Mehrdan to„ymadik – Mehrga to„ymadik. Ko„rsatishga 
uyaldim – Ko„rsatishdan uyaldim. U bir so„z aytishdan (ga) cho„chir edi.