N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

B o‘stonsaroyda asosan hukmdorlarning yaqin kishilari, vazirlar, 
ularning oila a ’zolari yashaganlar. Shuningdek, bu erda turli tadbirlar -
bazm va 
to‘y-tomoshalar, 
oliy 
martabali 
kishilarning tantanali 
uchrashuvlari oMkazilgan. Elchi va mehmonlar shu erda qabul qilingan.
Samarqand shahri darvozalari 6 ta boMgan. Ulardagi peshtoqlarning 
ikki tarafida mustahkam minoralar boMgan, devorlari esa turli ranglar- 
dagi naqshlar bilan bezatilgan
Rabotda turli-tuman kasbdagi hunarmandlarning mahallalari boMgan. 
Shahar tashqarisida Tem ur BogM Naqshi Jahon (C ho‘pon-O ta 
yonbagMrlarida), BogM Baland(hozir shu nomli mahalla o ‘rnida), BogM 
Shamol (hozir shu nomli daha oM'nida), BogM Behisht, BogM Nav (qal’a 
yonida), BogM Chinor, BogM Dilkusho, BogM BoMdu, BogM Z ag‘on, 
BogM amirzodai Shohruh, BogM Davlatobod, BogM Jahonnoma kabi 
bog‘ va charbogMarni bunyod qildirgan.
Shahar XVIII asrning 20 yillarida shahar inqirozga uchrab, uzoq vaqt 
bo‘shab qoldi. Shahardagi m e’moriy yodgorliklar, jum ladan, darvozalar 
ham harobaga aylangan.
Samarqandni arxeologik jihatdan o‘rganish ishlari XlX-asrning 
oxirlarida boshlangan. 1895 yilda sharqshunos olim V.V.Bartoldning 
tashabbusi bilan tuzilgan «Turkiston arxeologiya havaskorlari to ‘garagi» 
a ’zolari Samarqanddagi Afrosiyobni k o ‘p asrlar xazinasi deb qarab, 
unda keng koMamdagi arxeologik qazilma ishlarini olib bordilar. 
V.L.Vyatkin, N.I.V eselovskiylar o ‘tkazgan 
arxeologik qazilmalar 
natijasida turli holdagi qadimiy buyumlar topilib, muzeyga berildi. 1908 
yilda V.L.Vyatkin 
Samarqand chekkasida joylashgan 
UIug‘bek
133

---

rasadx onasining o ‘rnini aniqladi va qazish ishiarini o ‘tkazdi. Natijada 
rasadxona harobasi ham da uning er ostidagi butun qolgan qismi qazib 
ochildi.
Keyingi davrlarda ham Sam arqand hududida arxeologik tadqiqot 
ishlari keng ko‘lam da davom etdi. 2001 yilda YUNESKOning 
Finliyandiyada o ‘tkazilgan 25-sessiyasida Jahon m erosi ro‘yxatiga 
kiritildi. Samarqandda 73 ta yirik tarixiy-m e’moriy yodgorliklar mavjud 
bo‘lib, bular; Registon ansambli, Shohi Zinda ansambli, Amir Temur 
maqbarasi, U lug‘bek rasadxonasi, Bibixonim jom e m asjidi, Ruhobod 
maqbarasi, Abdidarun majmuasi, Hoja Ahror masjidi, Hazrati Xizr 
masjidi va boshqalar.
Am ir Tem ur davrida qurilgan bino va chorbog*laming ko'pgina 
qismi bizning davrim izgacha saqlanmagan. Saqlanib qolganlari ham 
o ‘sha davr m e’m orchiligining yuksakligini ko‘rsatib turibdi. Bular 
jum lasiga, Shohi Zinda yodgorligi, Bibi Xonim masjidi, maqbarasi va 
madrasa qoldiqlari, Ruhobod (Shayh Burxoniddin Sag‘orjiy maqbarasi), 
G o‘ri Amir ansam blining asosiy qismi, Sharisabzdagi Oqsaroy, Jahongir 
maqbarasi, Sham siddin kulol maqbarasi, Turkistondagi X o ‘ja Ahmad 
Yassaviy xonaqohlarini kiritish mumkin.
Tem uriylar davri shaharsozligini o ‘rganish shuni ko‘rsatdiki, ular 
ko‘p asrlik 
m e’m oriy an’analarni davom ettirganiar. Bu davrda ham 
shaharlar to ‘rtburchak shaklda qurilgan bo'lib, mustahkam mudofaa 
devoriga, burj va darvozalarga ega boMgan. Har bir shaharda ark va 
hisor bo'lgan. Uning markaziy qismida, y a ’ni k o ‘chalar kesishgan joyda 
yopiq savdo gum bazlari bo‘lgan. Jum a masjidlari shahar bozoriga yaqin 
joylashtirilgan. M adrasalarning oldida ham keng inaydon tashkil 
qilingan. Hunarm andlarning 
o ‘z sohalari bo‘yicha ixtisoslashi va 
aholining tabaqalarga bo ‘linib yashashi shaharning daha va mahallalarga 
bo‘linishiga olib kelgan. Bosh ko‘chalarda hunarmandchilik va savdo 
rastalari boMgan.
Aholining turar joylari ilk o ‘rta asrlardagidan farqli ravishda hovlili, 
bolaxonali va darvozali qilib qurilgan. Qurilish materiali sifatida xom 
g ‘isht va paxsa ishlatilgan. Pishiq g ‘isht poydevorlariga va hovlining 
yuzasiga ishlatilgan. Bu davrlardagi turar joylarning tuzulishi ko‘pincha 
o ‘sha davrda yaratilgan m o‘’ja z
tasviriy san’at asarlaridan olingan. 
Shuning uchun oddiy aholining turar joylari haqida m a’lum otlar etarli 
emas.
Tem ur davrida bunyod etilgan qasrlardan Shahrisabzdagi Oq saroy 
bir muncha saqlanib qolingan. Bu qasr Shahrisabz arki