N. Bozorboev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboev, A. T. Ilyasov

Pnevmatik qolip – egiluvchan, inshoot o‘lchamlari bo‘yicha bichilgan 
havo o‘tkazmaydigan qobiq. Qolip ish xolatiga o‘rnatilib , uni ichkarisida havo 
yoki boshqa gaz yordamida ortiqcha bosim hosil qilinadi va betonlanadi. Bu 
turdagi qolip hajmi nisbatan katta bo‘lmagan egri chiziqli ko‘rinishdagi 
inshootlarni betonlashda qo‘llaniladi.
Ko‘chirib 
olinmaydigan 
qolip 
– 
konstruksiyalarni 
qolipi 
ko‘chirilmaydigan, pardoz qoplamasiz hamda issiqlik izolyatsiyasi va 
gidroizolyatsiyasizli barpo etishda qo‘llaniladi. Beton ishlarini bajarganda qolip 
sistemalarining quyidagi yordamchi elementlari qo‘llaniladi:
Osma so‘rilar – maxsus so‘rilar, devorlarga fasad tarafidan kronshteyn 
yordamida osiladi. Kronshteynlar devorlarni betonlash chog‘ida qoldirilgan 
teshiklarga mahkamlanadi.
Dumalatib chiqariladigan so‘rilar – tunnel qoliplarni yoki demontaj 
qilingan yopma qoliplarni dumalatib chiqarish uchun mo‘ljallangan surilar.
Bo‘shliq xosil qiluvchilar − maxsus qolip, monolit konstruksiyalarni 
shakllanishida deraza, eshik va boshqa o‘rinlarni xosil qilish uchun mo‘ljallangan.
Monolit konstruksiyalarni texnologikligini oshirishga va beton ishlarni 
majmuali bajarishda mexnat sarfini kamaytirishning asosiy yo‘nalishlari:

---

53 
•
kimyoviy qo‘shimchali yuqori qo‘zg‘aluvchanli va qo‘yma beton 
qorishmalarini qo‘llashga o‘tish, bu o‘z navbatida betonni tashishga, 
joylashtirishga va zichlashga bo‘lgan mexnat sarfini minimumgacha kamaytiradi − 
qo‘l mexnatini 35%, dan 8% pasayishi va bir vaqtning uzida betonlashni 
jadallashtirish oshganda beton qorishmasini joylashtirish nisbiy tannarxi anchaga 
kamayadi; 
• to‘liq tayyor armokarkaslarni qo‘llash, payvandli biriktirishdan mexanik 
tutashuvlarga o‘tish − mexnat sarfini 1,5... 2 martaga pasaytirish; 
• maxsus antiadgezion polimer qoplamalar bilan qoplangan inventar,
tozalash va moylash ishlari bajarilmaydigan modul sistemali tez ko‘chirib 
olinadigan qoliplarni qo‘llash; 
•
uzluksiz betonlashni qo‘llaydigan qolip sistemalaridan foydalanish, 
demontaj qilishga mexnat sarfi bo‘lmaydigan yoki kamaytiradigan ko‘chirib 
olinmaydigan qoliplarni qo‘llash. 
Agarda, monolit temir beton konstruksiyalarni barpo etishga ketadigan 
mexnat sarfini 100% deb qabul qilsak, shundan qoliplarni o‘rnatishga ketgan 
mexnat sarfi taxminan – 45... 65%, armatura o‘rnatishga – 15... 25% va 
betonlashga – 20... 30% ni tashkil etadi.