N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

Nur yutilishining asosiy qonuni. M o d da to m o n id an n u r yutilayot- 
ganda, bizni yutilayotgan nurning sifati em as, balki uning m iqdoriy 
xususiyatlari ham qiziqtiradi. A tom , ion yoki m olekula n u r kvantini 
yutishi natijasida yuqori energetik holatga o 'tad i.
Agar J0 intensivlikka ega b o ‘lgan m o n oxrom atik n ur oqim i biror 
eritm aning bir xil qavatiga tushayotgan b o ‘lsa, u n d a uning bir qismi 
qaytadi (intensivligi Jr), bir qismi (J a ) yutiladi, bir qismi (Jt) esa 
qavatdan o ‘tib ketadi. B undan
У
0
= Jr + Ja + J t 
(4)
kelib chiqadi.
Oddiy k o ‘z bilan kuzatiladigan kalorim etriya va fotokalorim etriya- 
da bir xil idishdagi eritm alar solishtirilgani uchun Jr m iqdorini hisobga 
olm asa h am bo'ladi. U n d a
J0 =Ja + Jt 
(5)
Shunday qilib, n u r oqim i e ritm a d a n o 'tg a n d a o ‘z tezligining 
m a ’lum qism ini yo'qotadi. 
/ 0
va Jt nu r o'rtasidagi bog'lanishni Buger- 
Lam beig qonuni orqali ifodalash m um kin:
Jt = J0L al 
(6)
b u yerda, L — n atural logarifm asosi; a — yutilish koeffitsiyenti; I —
yutilish qavatining qalinligi.
E ritm ada rangli m olekulalar q a n ch a k o ‘p bo'lsa, J0 ning qiymati 
shuncha katta bo'ladi. E ritm adan o'tay o tg an n u r o'rtasining kamayishi 
о ‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti (yoki o'zgaruvchanlik) deyiladi va quyi- 
dagicha ifodalanadi:
T = T -  
<7)
'o
T ning teskari ishora bilan olingan logarifm i optik zichlik deyiladi 
va D  bilan belgilanadi:
lg T = -  lg ^ = D 
(
8
)
15

---

N u r yutilayotgan eritm a va uning optik zichligi o ‘rtasidagi bog 'la- 
nishni Ber quyidagi tenglam a orqali ifodalashni taklif etdi:
к , с
(9)
С — erigan m o dd a
bu yerda, K { — proporsionallik koeffitsiyenti; 
konsentratsiyasi.
Ber qonuniga asosan, bir x il qalinlik qavatidagi eritmaning optik 
zichligi erigan modda konsentratsiyasiga t o ‘g ‘ri proporsionaldir.
Buger-Lam betg-Ber ning um um iy q o nu n i n u r yutilishining asosiy 
q o n u n i b o 'lib , quyidagi form ula orqali ifodalanadi:
Jt = Jn ■
10 Ka
(
10
)
bu yerda, K — nu r yutilish koeffitsiyenti, u erigan m oddaning tabiatiga 
va uning fizik holatiga b og ‘liq bo'ladi.
A garda konsentratsiya С = 1 mol/1, / =1 sm b o ‘Isa, unda К  n u r 
yutilishning m olyar koeffitsiyenti deyiladi va e bilan belgilanadi. (5) 
form ulaning ko'rinishini
J t = J n - 10”eC/
(ID
deb yozish m um kin.
N u r yutilishining asosiy qonuniga rioya qilinganda eritm aning 
o ptik zichligi n u r yutilish m olyar koeffitsiyentiga, n u r yutayotgan 
m o dd a konsentratsiyasiga va n u r o 'tay o tg an eritm a qavatining qalin-
ligiga t o ‘g‘ri p ro p o rsio n al b o 'la d i. 
O ptik zichlikning konsentratsiyaga 
bog'liqligini grafik orqali ifodalansa, 
u t o 'g 'r i c h iz iq k o 'r in is h ig a ega 
bo'ladi (5-rasm ):
D = eCl. 
(12)