N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

5 .7 - § . Yupqa qatlamdagi xrom atografiya usuli (YQ X)
Y upqa qatlam dagi xrom atografiya usuli rus olim lari N.A. Izmaylov 
va M .S. Shrayberlar to m o n id an ishlab chiqilgan b o £lib, hozirda neft 
va gaz tarkibini, shuningdek, organik kim yoda qoTlaniluvchi tahlil 
usullarining eng m uhim larid an b in hisoblanadi.
Agarda sorbent kolonkada em as, plastinkada yupqa qatlam holida 
joylashtirilgan b o 'lsa, xrom atografiya tu rlaridan biri b o 'lg an yupqa 
qatlam dagi xrom atografiya vujudga keladi.
113
Г

---

Shisha, m etall yoki plastm assadan tayyorlangan plastinka yuzasiga 
sorbent yupqa qatlam holida joylashtiriladi. So‘ngra plastinka chetidan 
2—3 sm qoldirib, tarkibida tah lil qilinadigan m o d d a b o r suyuqlik 
tom iziladi. Suyuqlik tom izilgan joy start chiz,ig‘i deyiladi. Plastinkaning 
start chizig‘id an pastki ch eti h arak atch an faza vazifasini bajaruvchi 
erituvchiga botiriladi. K apillar k u ch lar ta ’sirida erituvchi sorbentning 
yupqa qatlam i b o ‘ylab siljiydi va tekshiriluvchi aralashm aning kom po- 
n entlarin i so rbent-sorbat sistem asining xossalariga m os ravishda turli 
tezlikda siljitadi. N atijad a m od d alar aralashm asi tarkibiy qism larga 
ajraladi.
Sorbentning yupqa qatlam idagi xrom atografik k o ‘chirish k o lo n ­
kadagi singari h ara k a tc h a n suyuq fazaning q o ‘zg‘alm as tashuvchi 
qatlam i bo‘y!ab o ‘tishi va ajratilayotgan aralashm a kom ponentlarining 
qatlam b o 'y lab tu rli tezlikda k o ‘chishi tufayli sodir bodadi. A m m o 
yu pq a q atlam d a ajratilayotgan aralash m a m o d d alari kolonkadagi 
singari faqat bo'ylam a yo'nalishda emas, balki k o ‘ndalang yo'nalishda 
h a m diffuziy alanadi. B u n d a n tash q a ri, h a ra k a tc h a n faza yup qa 
qatlam da kapillar k u ch lar tufayli siljiydi.
Y upqa qatlam dagi jaray o n n i ikki o ‘lcham li deb hisoblash kerak. 
B unda k o ‘ndalang yo ‘nalishdagi diffuzion m assa uzatish b o ‘ylam a 
diffuziya bilan deyarli b ir xil b o ‘ladi.