N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

Sifat tahlili. Agar aniqlanuvchi m oddalarning o ‘zi xrom atogram - 
m ada o'ziga xos rangli d o g 'lar hosil qiladigan bo'lsa, xrom atogram m a 
b o 'y ic h a sifat tah lilin i o 'tk a z ish qiyinchilik tu g 'dirm ay di. A m m o 
k o 'p ch ilik m o dd alar (ayniqsa, organik m oddalar) bunday xossalar 
nam oyon qilmaydi. Plastinkaga tegishli reagentlam i purkash natijasida 
rangli dog'lar olishga erishilsa h am ular, odatda, organik birikmalarning 
m a ’lum sinflariga xos b o 'lib , tegishli funksional guruhning belgisi 
hisoblanadi va b itta sinfga kiruvchi barch a birikm alar shunday rang 
hosil qiladi.
K o 'p ch ilik h ollarda sifat tahlilini o 'tk azish u c h u n plastinkadagi 
m o d d an i yuvib c h iq a rib , s o 'n g ra shu e ritm a n i (yuvindini) m os 
keluvchi fizik, fizik-kim yoviy va kim yoviy usullar bilan tahlil qilinadi 
yoki x ro m a to g ra m m a la r b o 'y ic h a h a ra k a tc h a n lik i?, qiym atlarini 
o'lchash va ulam i jadvallardagi qiym atlar bilan taqqoslash yoki m a ’lum
m o d d a (guvoh) u ch u n shu sharoitda olingan qiym atlar bilan taq q o s­
lash orqali aniqlanadi.
Y up qa qatlam dagi xrom atografiyani b o sh q a usullar, m asalan, 
gaz xrom atografiyasi bilan qo 'sh ib olib borilganda plastinka o'ziga 
xos d etekto r vazifasini bajaradi. B unda kolonkadan chiquvchi gaz 
plastinkaning start chizig'iga y o 'n altirilad i va tan lan g an erituvchi 
vositasida YQX usuli b ilan xrom atografiyalanadi. Y upqa qatlam li 
xrom atogram m alam i tahlil qilish aralashm a kom ponentlarini m ustaqil 
usulda taqqoslashga im kon beradi. G az kolonkasidan chiqqan m o d d a­
larni YQX usulida xrom atografiyalash aralashm a tarkibi h aqida q o ‘- 
sh im cha axborot beradi. YQX ni gaz xrom atografiyasi bilan birga 
olib borish kolonkadagi aralashm aning barch a kom pon entlari yuvil- 
ganm i yoki yo'qligini, xrom atografiyalashda kimyoviy o'zgarishlar 
sodir bo 'lish -b o 'lm aslig in i aniqlashga va b a ’zi boshqa m asalalarni 
yechishga im kon beradi.
YQ X ni elektroforez bilan q o'shib olib borish, xususan, anorganik 
io n lar aralashm asini tarkibiy qism larga ajratish im konini oshiradi va 
ajratish jarayonini a n ch a tezlashtiradi. Y Q X n i ekstraksiya va boshqa 
kim yoviy h am d a fizik-kim yoviy tahlil usullari bilan h a m birga olib 
borish m um kin. 
„
П
118

---