N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I m a m a s o L i j u m a b o y e V
Sevinaman, hali yoshman, k o ‘p yashayman
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Shu k o ‘planting bin b o iib o ‘lkam uchun. Ha! Mamlakat shunday va
- Hoy qushlar, qushlar, qushlar, Qanot qoqib kelinglar, sa \a , mayna, bulbullar Sizga termular k o ‘zlar...
- Uch, ucha ber, ucha ber, Go‘zal bog‘cham — gulshanda. Sira ozor bermayman, Sevgim, fikrim ham sanda.
- Binafshaxon, binafsha, Kulishlaring chiroyli; Bogimizda ochilib, Turishlaring chiroyli
- Yosh bo isam ham mayliga Qanot b o g ‘lab uchayin; M uz sahrosi
- Butun dunyo anglasin «Bir modelist kepti, — deb Yangi avlod bayrogin Qutb uzra tikdi, — deb».
- Ne bo ‘larmish bizning ham Koksimizjdan ketsa gam. Bu gam suvsiz ketmaydi, Suvsiz yara bitmaydi...
- Ko 4ksim bo 4¡ardi obod, Boshlanardi gul hayot... Talabimga yetkur tog4, Ber suvingdan, jon o 4rtoq!
- Bu mardlik va mahorat, Bu kuch-quwat, jasorat ¡nsonlarga yo ‘¡doshdir
- Hoy, m ard ortoq, mard o ‘rtoq... Qara qancha keng o ‘tioq SuvsizJikdan diii dog‘, Uning ohin o *chirib
- Varaqlasam bir boshdan Quvnab bahrim ochilur, Oltin haif-so ‘zlardan Totli ma no sochilur.
- Har sahifang men uchun Bir hikoyat so ‘zJaydi, — 0 ‘qib, odam b o ‘lgin, — deb Yaxshi niyat k o ‘zJaydi.
- Se ni jondan sevaman, Meni tilga orgatding, Hadya qilib ilm-fan, Yorug‘ yo *llar ko *rsatding.
- 0 ‘tib ketdi Qishning sovuq, fla m bo \ronli kunlari. Ortda qoldi Oy-yuldu iz
- Oh qandayin O yin -ku lgi, Yurak to
- S h e ’r y o ‘lin o ‘rgatgan quyoshim, oyim, Kunduzim, yulduzim, ilhomim, sozim, Shu Vatan, shu xalqim, shu ogii-qizim
- 0 ‘zingiz sh e’rimning husn-bezagi, Chunki siz men uchun, M en-chi siz uchun...
- Bo ‘lay desang bog‘bon, Yo Vatanga posbon. Yo osmonda uchuvchi, Yo dengizda suzuvchi, Nimani qilsang tilak
Sevinaman, hali yoshman, k o ‘p yashayman
Bu o ‘Ikaning saodati — baxti uchun. Yana o *qib, yana kulib ko ‘p yashayman www.ziyouz.com kutubxonasi Shu k o ‘planting bin b o iib o ‘lkam uchun. Ha! Mamlakat shunday va !da beray senga: Butun umrim sening porloq hayotingga! Asar yoshlam ing ilm-fanga, kasb -hun aig a, ona-V atanga m u hab bat, sadoqat ruhi bilan sug‘ori!gan. Zafar D iyom ing o ‘ttizinchi yillar ijodi vatanparvarlik, baynalm ilallik va m ehnatsevarlik tuyg‘ularini aks ettiru vch i asariarining k o ‘pligi bilan xarakterlidir. Bu xil asarlar yoshlar xarakterini shakllantirishda, ulam i vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda katta rol o ‘ynab kelmoqda. Shoir ijodidagi m uhim m avzulardan b in inson va tabiat m uno sabati mavzuidir. S hu jihatdan uning «Binafsha», «Navbahor», «Q ush lar haqida qo‘shiq*, «Kapalak» singari s h e 'rla ri shularjum lasiga kiradi. Rang-barang gullami, turli-tuman qushlami sevgan shoir bolalar mhiyatini chuqur tahlil etib, ulami ham ona tabiatni sevishga va parvarish qilishga ruhlantiradi, yoshlami mehnatdan zavqlanishga o'rgatadi. Shoir boialarda qushlarga m uhabbat hissini uyg‘ota oladigan quvnoq vazn, o ‘ynoqi misralar yaratadi. S hoir shu maqsadda so‘zlaming xilma-xil takroridan, misralami esa Mayakovskiychasiga tizib, tasviming ohangdorlik jarangini, kuchini yanada oshiradi: Hoy qushlar, qushlar, qushlar, Qanot qoqib kelinglar, sa \a , mayna, bulbullar Sizga termular k o ‘zlar... Bizga ortiq yoqadi Quvnoq qo (shiq — kuyingiz! («Qushlar haqida q o ‘shik,»). S h o ir b o la la m in g ta b ia t h o d isa la rig a , h a s h a ro t-u jo n iv o rla rg a , ayniqsa, kapalakka qiziqishini, m ehr-m u h ab b atin i kichkintoylarga xos so ‘z va ohangda ifodalab, hayotga d iq q a t-e ’tiborlarini oshiradi, k u chli zavq u y g 'o ta d i, k a p a la k o b ra zi o r q a li k ito b x o n d a in s o n iy t u y g ‘u la r n i shakllantirishga harakat qiladi. Uch, ucha ber, ucha ber, Go‘zal bog‘cham — gulshanda. Sira ozor bermayman, Sevgim, fikrim ham sanda. Kapalakjon, kapalak; D o‘st b o ‘laylik ikkimiz, To'xta, so ‘zlayin andek! («Kapalak»). www.ziyouz.com kutubxonasi Zafar Diyoming «Binafsha» sh e'rin i yoddan bilmagan o ‘quvchi bo'lmasa kerak. S h e 'r o ‘z¡ning ravon o ‘qilishi, qofiyalarining jarangdorligi bilan o ‘quvchini o ‘ziga tortadi: Binafshaxon, binafsha, Kulishlaring chiroyli; Bog'imizda ochilib, Turishlaring chiroyli Shoim ing «M amlakat», «Kazbek», «Tilsiz o ‘ríoq», «M adriddan kelgan m e h m o n * kabi s h e 'r va d o sto n lari Zafar Diyor ijodining h ar taraflam a yuksalishidan dalolat beruvchi lirik-epik asarlardir. Z a f a r D iy o r b o la la rn in g x a tti-h a ra k a tla rin i, o rz u -in tilis h la rin i y a x sh i b ila d i. S hu jih a td a n q a ra y d ig a n b o 'lsak , u n in g «K el, uch aylik s h i m o lg a » s h e ' r i g ‘o y a t x a r a k t e r l i d i r . B u n d a s h o i r « Q u y o s h tu s h m a y d ig a n * q u tb n i b o r ib k o ‘rish n i orzu q ilg a n b o la n in g lirik o b ra z in i g av dalantiradi. Y osh b o lan in g m urg‘ak xayoli sh im o liy qutbni b o r ib k o ‘rish n i, u n dagi h o d is a la r b ilan ta n ish is h n i x o h lay d i. S h o ir lirik q a h ra m o n n in g ulug* m a q sa d la rg a erishish u c h u n fan va tex n ik a a s o s la rin i a m a ld a e g a lla sh i k erak lig in í c h u q u r an g la y d i. B uni sh o ir m o d e lc h a yasash jara y o n id a k ich ik yoshdagi b olalarnin g ruhiyatiga mos, so d d a hold a tushuntiradi va u lard a katta ishlarga — qahram on likk a havas u y g ‘o tad i: Yosh bo isam ham mayliga Qanot b o g ‘lab uchayin; M uz sahrosi — Qutbning Sirin men ham ochayin. Hoy, suyukli modekham, Tayyormisan safarga? Fikrim senda hamisha, Kel, uchaylik Shimolga! S h oir dovyurak uchuvchilam ing tarixda birinchi b o ‘lib qutb yo‘lini ochganligi bilan bolalam i tanishtirib, ulam i Chkalovlar kabi m aid uchuvchi b o ‘lishga undaydi. S hu narsa xarakterliki, sh e ’rda Zafar Diyor bolalarning yangilikka in tilis h i va qiziqishini qizg‘in q o ‘llab-quvvatlaydi, u lardag i oliy his- tu y g ‘u lam i o ‘stirishga, vatanparvarlik hislarini tarkib toptirishga yordam b e ra d i. S h o ir bun d ay yuksak tu y g ‘ulam i badiiy so d d a , t a ’sirch an va m a z m u n d o r m isralar bilan ifodalaydi: www.ziyouz.com kutubxonasi Butun dunyo anglasin «Bir modelist kepti, — deb Yangi avlod bayrog'in Qutb uzra tikdi, — deb». She’rbolaning kelajakda orzu-um idiga erishishiga b o ‘lgan zo‘r ishonch bilan tugaydi. Bu asar bolalam i ilm va hunarga m u h ab b at, tinm ay olg'a intilishga chaqiríq ruhida tarbiyalashi jihatidan katta aham iyatga ega. Zamondoshlarimizning yangi qo‘riq va bo‘z yertam i o ‘zlashtirish, m o‘l- ko‘l hosil olish va qishloqlami obodonlashtirísh ishida olib borayotgan kurashlarí «Yuksak tog‘, keng o ‘tloq va mard o ‘rtoq haqida qissa» dostonida ochib berilgan. Zafar Diyor dostonda sahro-chollardagi sham olning vahimasi va uning ayanchli tasvirini chizib, kitobxon diqqatini asarga ja lb qiladi. D oston ertak shaklida, bolalarbop usulda yozilgan. Shoir sa h ro la m in g «Q ashqir kabi uvillovchi», «Boyqush kabi huvlovchi» dahshatli sham ollari o d am —tabiat dushm ani ekanini obrazli m isralarda yoritadi. B u n d an keyin sh oir hayotni go'zal, sa h ro -c h o lla m i obod qilishda suvning q ad rin i ju d a yaxshi bilgan keng o ‘tloqni joniantirib so‘zlatadi va u yerlarda «gul hayot» qurish g ‘oyasini o lg 'a suradi. Keng o ‘tloq yuksak toqqa m urojaat qiladi: Ne bo ‘larmish bizning ham Ko'ksimizjdan ketsa g'am. Bu g'am suvsiz ketmaydi, Suvsiz yara bitmaydi... Men suvingdan kuch olsam, Tentakyeldan o 4ch olsam, Uzoq yillar x o ‘rlangan, Qaqrab toshga aylangan Ko 4ksim bo 4¡ardi obod, Boshlanardi gul hayot... Talabimga yetkur tog4, Ber suvingdan, jon o 4rtoq! Yuksak tog‘ ham chorasizlikdan o ‘z dardini — suvni keng o ‘tloqqa eltib berolmasligini o ‘kinch va alam bilan so'zlaydi. Shoir endi bolalar fikrini boshqa narsaga — d u n y o d a aql -ongga, qudratga ega b o ig a n inson va uning ta ’rifiga buradi. Z a fa r D iyor insonning kuch-qudratini sodda, m azm unli, shirali, bolalar qalbiga tez yetadigan iboralarda ifodalagan: Bu mardlik va mahorat, Bu kuch-quwat, jasorat ¡nsonlarga yo ‘¡doshdir, www.ziyouz.com kutubxonasi Ularga xos qoHdoshdir. Butun borliq — tabiat (Bu so ‘zlarim haqiqat) Bo ysunajak insonga Gui tutajak ui jonga. S h o ir in s o n n in g aq l-z ak o v ati, k u ch -q u d rati haqida fik rlar ekan mubolag‘aga z o ‘r beradi, insonni hatto, tabiatni ham o ‘ziga b o‘ysundiruvchi kuch sifatida t a ’r if etadi. Albatta, bu fikriar turg‘unlik davrining oqibatidir. Negaki, «Sirdaryoning jilovlanishi» bugungi kunda xalqimizga qim m atga tushm oqda. B ir s o ‘z bilan aytganda, tabiat insonlam ing boshboshdoqlik xatti-harakatlari u c h u n shafqatsiz o ‘ch olmoqda. Bundan bu asar m utlaqo keraksiz yoki z a ra rli asar ekan, degan xulosaga kelmaslik zarur. Asar k ito b x o n la rn i m e h n a tse v a rlik k a , y aratu v ch ilik k a, tab iat b ila n in so n munosabatida m u habbat tuyg’ulari bo'lishi lozimligiga undaydi. Bu fikrini ifoda etishda shoir yangi usul — tog‘ va o ‘tloqlami jonlantirishdan foydalanadi: — Hoy, m ard o'rtoq, mard o ‘rtoq... Qara qancha keng o ‘tioq SuvsizJikdan diii dog‘, Uning ohin o *chirib, Chamanzorga aylantir, Mangulikka shodlantir. D oston da sh u tariq a xalqim izning azaliy orzusi — ch o i-b iy o b o n lam i bog‘-rog‘larga aylantirish orzusi o ‘zining badiiy ifodasini topgan. Zafar D iyor dostonning g‘oyaviy-badiiy mukammalligi uchun qattiq ijodiy m ehnat qilgan. Asaming kompozision tuzilishi xalq ertaklariga yaqinligi bilan xarakterlidir. Shoir asaming sehrli, romantik, ya’ni g'oyat ta ’sirchan, o ‘qimishIi boMishini ta ’minlash uchun sodda, ajoyib badiiy-tasviriy vositalardan ustalik bilan foydalangan. Keng o ‘tloq, sahro, choilam ing suvga tashnaligi va uning orzusi haqidagi «Bitta to ‘yib suv ichsak», «Suv ber, menga suv bergin», «Ko‘ksimdan so ‘ng gui tergin»; sahro va uning shamoli to‘g‘risidagi «Eng g‘azabli, eng o ‘chli, xarsang toshday qotam an, misdek qizib yotaman»; davr kishilarining kuch-qudratiga oid «Chinordek zo‘r qomati, G o ‘ro‘g‘lidek savlati* kabi tasviríy vositalaiga boy misralar fikrimizning dalilidir. Bu asar y osh kitobxonlarni m ehnatga m uhabbat ruhida tarbiyalashi bilan m uhim dir. Zafar D iy o m in g ko'pgina asarían m ehnat mavzuiga bag‘ishlangan. Ana shunday asarlaridan biri «Kichkina bog'bon haqida doston»dir. D ostonda bolalar va y o sh la r dov-daraxtlam i ekish, parvarish qilishga chaqirilib, m ehnat zavqi va aham iyati kuylanadi. Bu g ‘oya Shotursun obrazi orqali www.ziyouz.com kutubxonasi ifodalanadi. Kichik qahram on otasi bilan birgalashib mevali d arax tlam i parvarish qilishga, «Qo‘lda kichik ketm on» bilan bog‘lami yashnatishga m ehr qo'yib, m ehnatda o ‘zini ko'rsatadi. Zafar Diyor o‘zining «Amudaryo bo‘yida» she' rida o ‘lka chegarachilarining lirik obrazini m ahorat bilan chizgan. S h e ' rda bolalami chegara soqchilarining hayoti, ulam ing mas'uliyatli va faxrli burchi bilan tanishtiradi. «Qutb q o ‘shig‘i» s h e 'rida esa sh o ir olam yaratilgandan b u y o n hech kim borib ko ‘rm agan qutbni egallagan bugungi kishilaming ja so ra t-u ku ch - qudratini zo‘r m uhabbat bilan kuylaydi. Z afar D iy o r k o ‘p she’rlarid a v atan p a rv arlik , vatanga m u h a b b a t g‘oyalarini ilgari suradi. Bolalam i vatanning m unosib farzandlari boMib yetishishga undaydi. Buning uchun ularga bilim manbai bo'lgan kitobni sevib, fan asoslarini ch u q u r egallashlari zarurligini uqtiradi. Bu g‘oyani «K itob, m ening d o ‘stimsan» she’rida shunday tasvirlaydi: Varaqlasam bir boshdan Quvnab bahrim ochilur, Oltin haif-so ‘zlardan Totli ma 'no sochilur. Shuning uchun deymanki: Kitob. mening d o 4stimsan! Z afar D iyor kitobning m ohiyatini bolalar ongiga oson singdirishda jonlantirish vositalaridan ustalik bilan foydalana oigan. Shoir kitobn i bola tilidan shunday ta ’riflaydi: Har sahifang men uchun Bir hikoyat so ‘zJaydi, — 0 ‘qib, odam b o ‘lgin, — deb Yaxshi niyat k o ‘zJaydi. S hoir kitob bolaning eng yaqin, m ehribon d o ‘sti, g‘am x o‘r o ‘rto g ‘i deb ko(rsatgach, uni jon-dildan sevgan bolaning jonli qiyofasini ch iza d i: Se ni jondan sevaman, Meni tilga o'rgatding, Hadya qilib ilm-fan, Yorug‘ yo *llar ko *rsatding. S hoir kitobning m ohiyatini bolalarga ch uqurroq an g latish d a, u n i ta ’sirchan qilib gavdalantirishda: «Baxtim kular kitobdan», «Q uvnab b ax tim ochilur», «Yosh o'ynoqi ko‘zlarim sh u u r o lar kitobdan» kabi istio ra la m i www.ziyouz.com kutubxonasi ishlatib, she’m ing badiiy ta ’sirchanligini yanada oshirgan. Z afar D iyor ikkinchi j a h o n urushi yillarida hozirgi « 0 ‘zbekiston ovozi* gazetasida adabiy x o d im b o ‘lib ishladi. Ayni ch o q d a , u tinm ay, sa m arali ijod etdi. S h o irn in g « G ‘unchalar», «Serquyosh o ‘lka», «Ona q o ‘sh ig ‘i», «B izning oila», «Q ahram on*, «Tankist», «U Iug‘ bayram », « Q u ro l bering m enga h am * , «Q ahram onning kelishi», «Biz yasham oq ista y m iz » , «Q o‘riq c h ilik d a » sin g ari jan g o v ar s h e 'r l a r i shu yillard a y aratilg a n . Zafar Diyor bah o m i sevgan, g o ‘zal ko‘klam oshig‘i b o ‘lgan shoir edi. U o ‘z ijodida bahor mavzuiga qayta-qayta murojaat qilgan va bu haqda rang- barang she’rlar yozgan shoirdir. Bu o ‘ynoqi, quvnoq she’rlarda u to‘la ehtiros b ila n bahom i quchar, quyosh n u rin i simirib ichar, b ah or gullarini asalariday to ‘y ib -to ‘yib hidlar va bol — ilh o m yig‘a r edi. B ahor haqidagi she’rlarining birgina ro ‘yxatiyoq uning bu m avzuga qanchalik oshiq b o ‘lganini yaqqol k o ‘rsatuvchi dalildir. «B ahor yaqin», «Navbahor», «B ahor keldi», «Bahor», «B ahor keldi, o ‘rtoqlar!*, «G unafsha» va hokazo... Bu she’rlar tobora b ir-b irin i toMdirib, o ‘quvchisini b aho r qo ‘yniga, q izg ‘in m ehnat quchog‘iga, quyosh bag‘riga chorlaydi. Shoir «Bahor yaqin» sh e 'rid a : 0 ‘tib ketdi Qishning sovuq, fla m bo \ronli kunlari. Ortda qoldi Oy-yuldu& iz Tim qorong'u turtlari... deb kuylasa, «Bahor keldi» sh e'rid a: Bahor keldi, Gui ochildi, N ur sochildi borliqqa; Oh qandayin O yin -ku lgi, Yurak to ‘ldi shodlikka. Z afar D iyor bugungi o ‘zbek bolalar dramaturgiyasi taraqqiyotiga ham b arakali hissa q o ‘shdi. U b o lalar hayoti haqida «Baxtli yoshlik», «Yosh vatanparvarlar», «O m onat», «U ch og‘ayni» kabi q ato r dram alar yozdi. 0 ‘zbek bolalar nasrini rivojlantirishga ham Z afar D iyor o ‘z hissasini q o ‘s h g a n y o z u v c h ila r d a n . U n in g « Jo ‘n a tis h » , « C h o ‘p o n q iz i» , « N o jo ‘yaliklar» kabi hikoyalari shular jum lasidandir. Z afar Diyor bolalar adabiyotining ham m a janrlarida qalam tebratdi. www.ziyouz.com kutubxonasi U bolalam ing talab-e h t iyoj la ri h am da orzu-tilaklarini, turm u shini, ruhiyatini puxta bilganligi uchun bolalam ing yoshiga, o ng-tushunchasiga moslab, g‘oyaviy-badiiy jihatdan pishiq asarlar yaratdi. Zafar D iyor turli yoshdagi b o lalam ing tilini yaxshi o ‘rganib, ular uchun sodda, ravon, shirali tild a , o ‘ynoqi vaznlarda o h an g d o r, t a ’sirchan she’rlar yozdi. S hoir o ‘zining qo‘shiq va sh e ’rlarida ham da boshqa asarlarida yosh kitobxonlarni ulug‘ yurtim izning behisob boyliklari b ilan faxrlanishga, kelgusida yaxshi hayot bunyod etishlari uchun astoydil k urashu vch i, ongli, m adaniyatli, vatanparvar kishilar b o iib yetishishlari u c h u n a ’io baholar bilan o ‘qishga chaqiradi. U yosh avlodni m ehnatga m uhabbat bilan qarashga, rostgo‘y va intizomli bo‘lishga undadi, ularda vatanparvaiiik, do'stlik tuyg‘ularini o'stirishga katta e ’tibor berdi. U n in g asarían davr bolalari va yoshlari uchun zavq bag‘ishladi, ulam i o ‘q ish -o ‘rganish va kamol topish u c h u n kurashga ruhlantirdi. 0 ‘zbek bolalar adabiyotining rivojlanishiga she’r, q o ‘shiq, d o sto n va ertaklari bilan ju d a katta hissa q o ‘shgan Z afar D iyom ing asarlarini bolalar ham on sevib o ‘qiydilar va yuksak qadrlaydilar. www.ziyouz.com kutubxonasi QUDDUS MUHAMMADIY (1907-1997) Q uddus M uham m adiy b u tu n um rini, ijodini kichkintoylam ing katta adabiyotiga bag‘ishladi. S h e ’r y o ‘lin o ‘rgatgan quyoshim, oyim, Kunduzim, yulduzim, ilhomim, so'zim, Shu Vatan, shu xalqim, shu o'g'ii-qizim, She 'rimning asosiy mavzui sizjar. Asarim ovozi “ parvozi sizlar, 0 ‘zjngiz ilhomim oltin o'zagi, 0 ‘zingiz sh e’rimning husn-bezagi, Chunki siz men uchun, M en-chi siz uchun... H aqiqatdan ham shoir sh e’rlarining mavzui bepoyon Vatan, uning m ehnatsevar xalqi, shirin «o‘g‘il-qizlari»dir asarlarining ovozi ham , «parvozi» h a m , «ilhomi*ning «oltin o ‘zagi», she’rining «husn-bezagi» ham shulardir. S hoir o ‘z asarlarida bolalam ing yurak tuyg‘u larini, orzu va intilishlarini, o ‘qish d ag i yutuqlarini aks ettirish bilan birga, ulardagi kam chiliklam i qoralaydi, uni yo‘qotish yo‘llarini izlaydi, topadi, o ‘z o'quvchisiga talabchan o ‘rto q , q attiq q o ‘1 ustoz sifatida y o ‘1 k o krsatadi. S h o irn i b o lalam in g h a m m a to m o n i qiziqtirad i. U bo larga nim a x u n ig u n im a chiroylik, n im a y ax sh i-y u nim a yom on , ju d a go ‘zal nim a- yu j u d a qiziq nim a ekanligi h aq id a yozadi. U o ‘z sh e’rlari b ilan bolalarda e s te tik d id n i o ‘stirishga, g o ‘z a llik h aqida tassavur hosil qilishga harakat qiladi. T o ‘qson yillik um rini bolalarga sh e ’r, qo‘shiq, doston, doston— ertak yaratishga qaratgan Quddus M uham m adiy 1907 yilda T oshkent shahrida m e h n a tk a s h deh q o n oilasida d u n y o g a keldi. Bo‘lajak sh o im in g otasi M u h am m ad Alibek A bdurahm onbekov ancha savodli kishi edi. Shu sababli u dastlabki m a ’lum otni otasidan oldi. 1925 yilda otasi vafot etgach, Q uddus Muhammadiy aw al amakisinikida, so ‘ngra esa m aktab-intem atda tart)iya oladi. Intem atda Q. M uhammadiyning birinchi she’ri «Chuvalachi* maydonga keladi va bu yerda chiqadigan «Quyosh» n o m li devoriy gazetada bosilib chiqadi. S h u ilk mashqlaridayoq b o ‘lajak shoim ing nafosat olam ini kuzatish va b ad iiy idrok etish talanti h am da um um lashtirish m ahorati yaqqol ko‘rinadi. U yetti yillik m aktabni muvaffaqiyatli tam om lab, T oshkent qishloq x o ‘ja lik texnikum iga o ‘qishga kiradi. Bu yerda u bolalar uch un she’rlar yoza b oshlaydi. U ning «Tong o ‘yini», «Paranji», «Ahmad va asalari», «Seleksiya stansiyasi» nom li she’rlari vaqtli m atbuotda bosilib chiqadi. 1931 yildan Q. Muhammadiy maktabdabotanika o‘qituvehisi bo‘lib ishlaydi, www.ziyouz.com kutubxonasi shu bilan biiga 0 ‘rta Osiyo davlat univetsitetining biologiya fakultetida o'qiy boshladi. B olalar uyidagi va universitetdagi h ay o t, m eh rib o n m u rab b iy va muallimlaming g‘amxo‘riiklari Q. M uham m adiy qalbida bir um r o ‘ch m as iz qoldiradi. Bu yerdagi o ‘zaro do‘stlik boMajak shoir qalbini tordek ko‘tarib yuboradi. Quddus M uham m adiy Oybek, H. Olim jon, G ‘. G 'ulom lam i o ‘zi u ch u n ustoz deb bilgan, ulardan o ‘rgangan, u lar bilan doim o ijodiy m u lo q o td a bo'lgan. Ilk sh e’rlaridan biri «Tong o'yini* orqali ulkan adib O ybek bilan tanishadi. Oybek bu iste’dodli bolalar shoirini ham isha q o ‘lIab -q u w atlab , ijodiga g‘am xo‘r!ik qilib kelgan. Bir kuni Yozuvchilar uyushmasida mushoira bo‘ladi. Mushoiraga raislik qilayotgan Hamid Olimjon she’r o ‘qish navbatini Q. M uham m adiygaberadi. Q. Muhammadiy zavq bilan «Sa’va sayrarkan* she’rini o‘qiydi. Q. Muhammadiyning ijodiy qobiliyatini pavqagan H. Olimjon she’r tugashi bilan uni yoniga chaqirtiradi. Qachondan beri she’r yozishini, qayerda ishlashini surishtirib, she’r m a’qul tushganini aytadi. So‘ng bolalar uchun she’rlaming kamligi haqida to ‘xtalib, mana shunday ajoyib she’dami ko‘proq yozishni ta’kidlaydi. Q. M uham m adiy ijodiga xos b o 'lg a n m uhim xususiyatlardan biri hoziijavoblikdir. S hoir asarlarida ona-V atanga m uhabbat, a ’io o ‘qish, xulq- odobda boshqalarga nam una bo‘lishga da’vat etish, fan va texnikani o 'rg anish m uam m olari asosiy mavzulardan hisoblanadi. Ikkinchi ja h o n urushi davrida Q uddus M uham m adiy Islom shoirga adabiy kotiblik qiladi. Bu yerda u xalq og‘zaki ijodi namunalari bilan yaqindan tanishadi. Islom shoirdan ko'p narsalam i o ‘rganadi. S hoim ing birinchi she’rlar to ‘plam i 1946 yilda « 0 ‘quvchiga estalik* nom i bilan bosilib chiqadi. S hundan keyin uning 60 d an ziyodroq turli nom va tillardagi kitoblari bosilib chiqdi. Quddus Muhammadiy doimo zarur mavzularda asarlar yaratib keldi. H ar bir she’mi kundalik hayotimizdan olib yozdi. Yozganda ham qiziq yozdi, qizg‘in yozdi, soz yozdi. Boialami o‘qishga, h u n ar o ‘rganishga, odobli b o iish g a , mehnatga chaqirdi, qiziqtirdi, yordam berdi. Buni shoiming « 0 ‘quvchiga estalik» she’rida ko‘rish mumkin. Asarda maktab o ‘quvchisining m a’naviy qiyofasi va vazifalariga mufassal to‘xtalib, o ‘qish, bilim o ‘rganish zaruiligini ta’kidlaydi: Bo ‘lay desang bog‘bon, Yo Vatanga posbon. Yo osmonda uchuvchi, Yo dengizda suzuvchi, Nimani qilsang tilak, Bariga o ‘qish kerak. S an’atkom ing qaysi turkum da yaratgan asarini olm ang, b a rc h a s id a hayotbaxsh ru h , d a’vatkorlik, bolani nim agadir chorlash, yaxshilik, a ’io www.ziyouz.com kutubxonasi o ‘qish, axloq-odobli b o ‘lishda boshqalarga o ‘m ak ko‘rsatish, qushlar va jonivorlarga m ehribon b o ‘lishdek ibratomuz m a’no va m azm un yotadi. S hoir o ‘quvchi b o lalar hayotining faqat eng m uh im , hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘Igan masalalarinigina qalamga oldi va ulam i badiiy jihatdan yorqin va ifodali qilib tasvirlashga urindi. Bu esa u to m o n id a n ishlatilgan tasvirlash vositalarining n aq a d ar o ‘rinli va m azm undorligini tasdiqlaydi, obrazli ibora eng qisqa ifodali va m azm undor ibora ekanini isbotlaydi. Q uddus M u h am m ad iy sofdil, a’lochi o ‘quvchi bolalarni sam im iy sevadi, o ‘z she’rlarida bun d ay bolalarni maqtaydi. «A’lochi Sodiq», «Sinov», «M ening orzum », «B izning uyda», «Yasha, Omon!», «Besh», «Solijonning darsxonasi» va boshqa s h e ’rlari a ’lochi o 'q u vchilar h aq id a yaratilganligi b ila n m uhim tarbiyaviy ah a m iy a t kasb etadi. Shoir bu s h e ’rlari orqali a ’io o 'q i s h , tin m a y m e h n a t q ilis h b ilan g in a ilm -fa n s irla rin i egallash m um kinligini bolalar q u lo g 'ig a quyadi. Q. M uham m adiy ijodining yana bir m uhim qirrasi satirik va yumoristik asarlari bilan bog‘liq. «N o m siz erkatoylar haqida», «D um », «Ahmadjonga u y at» , «Lapashang», «R avshanjon ning q o ‘li tilga kirdi* kabi ko‘plab s h e 'rla rid a bolalar xarakteridagi yaram as odatlar ayovsiz tanq id qilinadi. Ayniqsa, shoirriing «D um » s h e 'ris h u jihatdan xarakterlidir. Ulgurm ovchi, uyga berilgan vazifani tayyorlam ay «dum» bilan yuruvchi o ‘quvchilar haqida nasr va nazmda yozilgan ko‘pgina asarlami bilamiz. A m m o Q. M uhammadiy «dum »chilar ustidan kulish u c h u n m utlaqo yangi so ‘z va obraz topgan. S h e’r quvnoq m isralardan tashkil topgan b o ‘lib, bolalam ing ruhiga, pedagogik-ruhiy xususiyatiga m os tushadi: Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling