N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov
Download 1.46 Mb. Pdf ko'rish
|
Ona tili. 9-sinf (2014, N.Mahmudov, A.Nurmonov)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Eslab qoling.
2-topshiriq.
Biriktiruv bog‘lovchisining vazifalarini aniqlang. Bilib oling. Biriktiruv bog‘lovchisi qo‘shma gapning payt, sabab-natija munosabatlarida bo‘lgan qismlarini bog‘lab keladi. Qismlari o‘rtasida sabab-natija munosabati ifodalangan qo‘shma gaplarda ikkinchi qism oldidan natijada so‘zini qo‘yish mumkin bo‘ladi. Masalan: Anor so‘zlar va Zaynab qalbi Òol bargiday dir-dir qaltirar. (Hamid Olimjon) // Anor so‘zlar, (va) natijada Zaynab qalbi Òol bargiday dir-dir qaltirar. Eslab qoling. Ba’zan -u (-yu), -da yuklamalari ham biriktiruv bog‘lovchilari bajargan vazifalarni bajaradi. 57-mashq. Ko‘chiring. Qismlari biriktiruv bog‘lovchisi yordamida bog‘langan qo‘shma gaplarni aniqlab, bu qismlar o‘rtasida qanday mazmuniy munosabatlar borligini ayting. 1. U har uch qadamda bir to‘xtab, nafasini rostlay-rostlay tepaga zo‘rg‘a yetdi, qopni ag‘dardi-yu, muvozanatni saqlay olmay o‘tirib oldi. 2. Gulchehra «piq» etib kuldi-da, cho‘zilib tugunni oldi. 3. Mashhur qora qashqa ayg‘irining chilvirini xirmondagi bolalarga tutqazdi-da, dabdurustdan chollar bilan gaplashib turgan Komilaga yuzlandi. 4. Òo‘satdan eshik sharaqlab ochildi va ostonada Ertoyev paydo bo‘ldi. 5. Inobat qizishib ketib, pisandaga o‘tganini endi payqadi va uyalib yerga qaradi. (O.Yoqubov) 25 58-mashq. Matnni o‘qing. Biriktiruv bog‘lovchilarini topib, ularning gapdagi vazifalarini tushuntiring. Qadim zamonda kushoniylar davlatida pahlavon Shukriolloh ismli sarkarda yashagan ekan va uning dovrug‘i ellarda doston ekan. Sarkarda jangga sovut- dubulg‘asiz, qalqonsiz kirarkan hamda bu jangda uning qo‘shini hamisha g‘alaba qilarkan. Bir kuni temirchi sarkardaning iltimosiga ko‘ra unga qalqon, sovut yasab beribdi va u navbatdagi jangda hammani hayron qoldirib, qalqon, sovut kiygan holda qilich bilan paydo bo‘libdi. Shunda atrofdagilar ajablanib: «Ey sarkarda, bu holda hech jangga kirmas edingiz-ku?!» – deyishibdi. Sarkarda bir xo‘rsinib javob beribdi: «Janglarda meni duo qilib turguvchi onaizorim olamdan o‘tdilar. U kishining duolari menga qalqon, sovut, dubulg‘a edi. Endi u kishi yo‘qlar...» 59-mashq. Nuqtalar o‘rniga bog‘lovchilardan mosini qo‘yib ko‘chiring. 1. Dekabr oyining boshida bir qor yog‘di..., keyin yana oftob charaqlab, havo ilib ketdi. (P.Qodirov) 2. Ko‘pirar tomirlarda qon... portlar hademay bu o‘tli vulqon. (G‘afur G‘ulom) 3. Kuzning o‘rtalarida havo bir-ikki daf’a aynidi..., vodiyga qalin tuman tushdi. (Said Ahmad) 4. Keta boshladim..., u notanish odamning qayoqqa borgani meni qiziqtiraverardi. (Sh. Õolmirzayev) 5. Bu yerda uzumzor va yong‘oqzorlar ko‘p edi, ... tog‘ manzarasi ham boshqacha edi. 60-mashq. Va bog‘lovchisi ishtirokida 4 ta qo‘shma gap tuzing. Qo‘shma gap qismlari o‘rtasida qanday mazmuniy munosabat ifodalanayotganini ayting. 1. Biriktiruv bog‘lovchilari qanday munosabatda bo‘lgan qo‘shma gap qismlarini bog‘laydi? 2. Qo‘shma gap qismlarini bog‘lab kelgan va bog‘lovchisi o‘rnida qaysi hollarda -u (-yu), -da yuklamalarini qo‘llash mumkinligini aniqlang. Download 1.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling