N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

5. Qatlamning pezoo‘tkazuvchanlik koeffitsienti χ – quduq ish rejimi 
o‗zgarishi natijasida qatlamning bosim o‗zgarishiga nisbatan xususiyatini belgilaydi. 
yoki qatlamning taranglik rejimida bosimning qayta taqsimlanishi tezligini 
harakterlaydi. Bir jinsli qatlam uchun:
- Shelkachev formulasi (7.8.) 
O‗lchov birliklari: [χ] = m
2
/c; sm
2
/c. [χ] = 10
-2
...10
2
 m
2
/s – real qatlamlar uchun. 
Bu erda β
s
va β
q
suyuqlik va qatlamning siqiluvchanlik koeffitsienti;
β* - qatlamning taranglik sig‗imi koeffitsienti; Pa-1 yoki sm
2
/kgs;
m – effektiv (foydali) g‗ovaklik, bir birlikda. 
6. Quduqning gidrodinamik mukammalligi quyidagilarni tavsiflaydi: 
a) quduqning keltirilgan radiusi – bu shunday tasavvurdagi quduq radiusiki, 
bunda o‗xshash sharoitlarda real quduqdagidek mahsulot beradi. 
r
kel
.= r
q
•e
-q
,
(7.9.) 
bu erda q=q
1
+q
2
b) mukammallik koeffitsienti 

---

83 
 
 
 
(7.10.) 
 
7.3. Gidrodinamik tadqiqot qilish usullari 
Hozirgi kunda qazib chiqarishda qatlam va quduqlarni gidrodinamik tadqiqot 
qilishning quyidagi usullari ishlab chiqilgan: 
● Quduqlarni o‗rnatilgan rejimlarda tadqiqot qilish (filtratsiyaning barqaror 
rejimlarda oqim olish bo‗yicha tadqiqot); quduqlarning ish rejimlarini ketma-ketlikda 
o‗zgartirish natijasida (P
qt
.) quduq tubi bosimiga bog‗liq holda (Q) debitini 
o‗lchashga asoslangan. 
Bunda: 
1) tadqiqot ishlarida qazib oluvchi va haydovchi quduqlar; 
2) qatlamda bir fazali suyuqlik yoki gaz, shuningdek suvneft va neftgaz 
aralashmalarining filtratsiya jarayoni o‗rganiladi. 
Maqsad: quduqning K (K’), ε, k parametrlarini aniqlash. 
● Quduqlarni rejimga o‗rnatilmagan holda (filtratsiyaning nobarqaror 
rejimlarda) tadqiqot qilish yoki quduq tubi bosimining o‗zgarishini (bosim 
tiklanishining egri chizig‗ini) aniqlash (quduqni to‗xtatgandan so‗ng, quduqning ish 
rejimini almashtirishda yoki quduqda statik sathning o‗zgarishida); quduqni 
to‗xtatgach quduq tubi bosimining o‗zgarishini kuzatishni yoki quduqni ishga 
tushirganda yoki ish rejimini o‗zgartirganda qatlamning taranglik rejimida aktiv 
sharoitlarni kuzatishni o‗z ichiga oladi.
Bunda:
1) tadqiqot ishlarida qazib oluvchi va haydovchi quduqlar; 
2) qatlamda bir fazali suyuqlik yoki gaz, suvneft aralashmalarining filtratsiya 
jarayoni o‗rganiladi. 
Maqsad: ε, k, χ, μ, K ko‗rsatgichlarini aniqlash. 
● Quduqlarni o‗zaro ta‘sirini tadqiqot qilish (bir yoki bir necha quduq 
qo‗zg‗atuvchi boshqa quduqlar esa ta‘sirlanuvchi bo‗lib hisoblanadi.

---

84 
Bu usulni gidroeshitish usuli ham deyiladi (tadqiqot qilinayotgan 
quduqlarning bir-biri bilan gidrodinamik aloqasini o‗rnatishga asoslangan); Bir 
quduqda (qazib oluvchi yoki haydovchi) qo‗zg‗atish sodir qilinganda ikkinchisida 
(p‘ezometrik yoki to‗xtab turgan quduqda) bosim o‗zgarishini nazorat qilishni o‗z 
ichiga oladi.
Bunda qatlamda bir fazali suyuqlik yoki suv neft aralashmalarining filtratsiya 
jarayonini o‗rganishda qo‗llaniladi.
Maqsad: tekshirilayotgan quduqning qatlam zonasidagi ε va χ ni aniqlash. 
● Mahsulot oqimini (sarfni) aniqlash va qatlam kesimi bo‗ylab parametrlarni 
aniqlash. 
● Neftni suv bilan siqib chiqarishda qatlamning joriy neftga to‗yinganligini 
nazorat qilish.