N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

q
m
o
q
V
V
m
.
.

. 
Nasos usulida ishlayotgan quduqda V
q.o 
quvurlar oralig‘idan chiqayotgan 
gazni o‘lchash orqali aniqlanadi, jami gaz sarfi quyidagiga teng bo‘ladi 
n
o
q
q
m
V
V
V


.
.
. 
bu yerda V
n
- nasos quvuridan kelayotgan gaz sarfi. Shunday qilib, 
)
/(
.
.
n
o
q
o
q
V
V
V
m


. 
Surat va maxrajni quduq debitiga q
n
bo‘lib suratda quvur orti gaz faktori G
q.o
va maxrajda quvur orti G
q.o 
va quvurning gaz faktori G
q
yig‘indisini olamiz yoki 
.
(11.9)
bu yerda G
o
-1m
3
tovar neftining standart sharoitida to‘liq gaz faktori. 
Nasos qabulidagi bosim P
qab
va T
qab
harorat hardoyim standart sharoitdan 
katta bo‘lsa, erigan gazning hisobiga neftning hajmi katta bo‘ladi. Bizga ma‘lumki 
nasos qabulida b>1 bo‘lgan sharoit uchun neftning hajmiy koeffitsiyenti hisoblanadi. 
Nasos qabulida gazning ajralishini hisobga olish va neft hajmining ortishi 
formulasi (11.8) quyidagi ko‘rinishda ham yoziladi: 
.. 
(11.10) 
Bu nasos qabulidagi gaz faktorini R
suy
aniqlashning qat‘iy formulasi, bundan 
nasosning to‘lish koeffitsiyentini aniqlash ham mumkin bo‘ladi. 
QShNQ ni loyihalashda m kattaligini oldindan aniqlash kerak bo‘ladi. Lekin 
buni hisoblah qiyinroq, quvurlar oralig‘I kesimi va QShN qabul qiluchi quvurchasi 
kesimining yuzining nisbati, debiti va suyuqlik qovushqoqligi, qabul qilish sharoitida 
erkin gazning dispersligi, gaz pufakchalarining suzish tezligi, so‘ruvchi klapanlarning 
o‘lchami va tuzilishi bog‘liq bo‘ladi. 

---

189 
M ni aniqlashning bir qator formulalari mavjud.Xususan, N.N. Repinin 
hammualliflar bilan birgalikda ajralish koeffitsiyenti aniqlash bo‘yicha quyidagi 
formulani tavsiya etgan: 
,
1
.


ar
o
q
C
F
q
F
f
m




(11.11) 
bu yerda f
q.o
-quvurlar oralig‘i kesimi yuzi; F-mustahkamlovchi quvurlat 
tizmasi kesimi yuzasi; q-suyuqlik sarfi; C-gaz pufakchalarining yer yuzasiga suzib 
chiqish tezligi(C=0,08-0,25 m/s, tavsiya qilinadi, qovushqoq syuqlik uchun kichik 
kattalik, qovushqoqligi kichik holatda katta olinadi); 


/
sm
-nasos qabulida 
gazsuyuqlik aralashmasining nisbiy zichligi. 
q=0 m=f
3
/F holatda, amalda barcha erkin gaz quvurlar oralig‘iga ketishi 
kerak va m birga teng bo‘ladi. 
(11.11) formulada debit, gaz pufakchalari suyuqlikda ko‘tarilish tezligi va 
qabul qilish geometriyasi hisobga olinadi.
Nasos qabuliga gazsuyuqlik oqimi geometriyasidan kelib chiqib, nasos 
so‘rishida suyuqlik oqish chizigi konus simon bo‘lishi, uning tashqi diametri d
k
mustahkamlovchi quvurlar tizmasi diametridan D kichik va uni quyidagicha 
yozishimiz mumkin 
)
2
(
4
1
d
D
D
d
k



, 
bu yerda d-nasosning qabul qiluvchi quvuri diametri. 
Shunday qilib ajralgan gaz quvurlar oroligi yuzasidan f dan tizma devorlari 
bo‘ylab chiqadi, nasos qabulidagi umumiy gaz sarfi bu yuzaga proporsianal ravishda 
taqsimlanadi va quyidagicha ifodalanadi 
F
f
m
o
q


.
1
, 
bu yerda F-mustahkamlovchi quvurlar tizmasi kesim yuzasi. 
Yuzani diametr orqali belgilab, aniqlaymiz 

---

190 
2
2
2
2
1
64
1
64
14
64
15
2
2
4
1



























 




D
d
D
d
D
d
D
D
D
m
yoki 
2
1
0156
,
0
2187
,
0
2344
,
0

















D
d
D
d
m
(11.12) 
Nasos qabuliga gazsuyuqlik aralashmasi uzluksiz kelganda bu mohiyat m
1
to‘g‘ri. 
ShQN plunjeri tepaga harakatlanganda so‘riydi. Plunjer pastga 
harakatlanganda quvur ortida gaz to‘liq ajraladi, shuning uchun to‘liq siklning 
o‘rtacha m qiymatini ikkilanganligi bilan baholash mumkin. 
)
(
0312
,
0
)
(
4374
,
0
4687
,
0
2
1
D
d
D
d
m
m







(11.13) 
(11.13) formuladan amaliyot natijasiga yaqin natija olinadi va taxminiy natija 
deyiladi. Unda suyuklik zichligi, quduq debiti va boshqa bir qator kattaliklar hisobga 
olinmaydi. Bu formulani qo‘llash maqsadga muofiq bo‘lib R
suy
ni va nasosning 
to‘lish koeffitsiyentini aniqlashning imkonini beradi.