N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

 

---

194 
11.10. Nasos shtangalari tizmasi osilgan nuqtaga tushayotgan yuklamani 
aniqlash 
Haydash rejimiga bog‘liq shtanga osilgan nuqtaga tushayotgan maksimal 
yuklanishni aniqlash uchun turli formuladan foydalaniladi. Shtanganing osilgan 
nuqtasiga tushayotgan maksimal yuklanishini hisoblashning statik usuli amalyotda 
keng tarqalgan. Unda hisob faqat shtanganing og‘irlik kuchi va suyuqlik va inersiya 
kuchining statik kuchlanishi orqali aniqlanadi 
P
max
=P
st
+P
i
. 
Shtangalar tizmasi tebranishidan sodir bo‘ladigan statik va dinamik yuklanish 
va kuchlanishni hisobga olib shtanga osilish nuqtasidagi maksimal yuklanish, 
quyidagiga yoziladi 
P
max
=P
st
+P
i 
+P
v
.
(11. 15) 
Shuni takidlash lozimki shtangalar tizmasida tebranma jarayonni hisobga olib 
dinamik yuklamani aniq anolitik hisoblash qiyin, shuning uchun buni hisoblash 
uchun qator formulalardan foydalaniladi. 
Nasos shtangalarining xususiy tebranishini hisobga oluvchi A.S.Virnovskiy 
formulasi amalyot bilan mos keladi: 
(11.16) 
Bu yerda P
sht
- shtangalar tizmasining og‘irlik kuchi, n da; 
P
suy
- plunjer yuqorisida joylashgan suyuqlikning og‘irlik kuchi, n da; 
P
suy
=ρgL(F
pl
+f
sht
) (bu yerda ρ-suyuqlik zichligi, L-nasosning tushirilish 
chuqurligi; F
pl
-plunjer kesimi yuzasi; f
sht
-shtanga kesimiyuzasi); 
- dinamik sath ostida nasosning botirilishiga bo‘liq bo‘lgan pulunjer 
pastidagi suyuqlikning bosim kuchi, n da; 
S-silliq shtokning yurish uzunligi, m da; 
ω-krivoshipning aylanishining burchak tezligi, rad da; 
D va d – mos ravishda plunjer va shtanga diametri, m da; 

---

195 
λ
sht
–shtangalar tizmasining static deformatsiyasi, m da; 
C - 
ga teng, koeffitsiyent (bu yerda F
quv
– nasos quvuriningo‘tish 
kesimining yuzasi); 
Ψ - 
ga teng, koeffitsiyent (bu yerda f
m
– nasos quvurining o‘tish 
kesimining metal bo‘yicha yuzasi); 
α, a
1
- tebratma-dastgohning kinematikasiga bog‘liq koeffitsiyent, α=π/2φ (bu 
yerda φ – krivoshipning boshlang‘ich holatidan burilish burchagi, unda tezlik 
maksimumga yerishadi); a
1
- koeffitsiyent a
1
=2r/S tenglik bilan aniqlanadi(bu yerda r-
krivoship radiyusi). 
Pog‘onali shtangalar tizmasidan foydalanilsa f
sht 
o‘rniga f
o‘rt. sht
dan 
foydalaniladi. 
A.N.Adonin tomonidan o‘tkazilgan eksprement asosida, quduqni 
ishlatishning o‘rtacha shartiga mos 
qiymatda, tebranishla soni 
bo‘yicha A.S.Virnovskiy formulasining qo‘llanilish chegarasi berilgan 
(11.17) 
Bundan boshqa bir nechta formulalar ham mavjud.