N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

 
11.9.Plunjer yurish uzunligi va tebranishlar soni 
Belgilangan diametrdagi shtangali chuqurlik nasosining mahsuldorligi nasos 
plunjerining yurish uzunligi va bir daqiqada tebranishlar soniga bog‗liq. Plunjer 
yurish uzunligi va tebranishlar sonini oshirish chuqurlik nasosining mahsuldorligi 
oshishiga sabab bo‗ladi. Nazariy jihatdan aniqki, chuqurlik nasosining S
pl
n 
ko‗rsatgichlarini qancha oshirsa nasos mahsuldorligi shuncha oshib boradi. Masalan, 
nasos plunjeri uzunligi S
pl
= 1 va tebranishlar soni bir daqiqada n = 20 , plunjer 
chiziqli harakat tezligidan 2S
пл
n = 40 m/min, plunjer uzunligi 20 m/min (S
pl 
= 1 m va 
n = 10 yoki S
pl
= 0,5 m va n = 20) tezlikka ega bo‗lgan nasosga nisbatan 2 marta ko‗p 
suyuqlik haydash kerak bo‗ladi. 
Biroq nasos mahsuldorligi bilan plunjer harakat tezligi orasidagi to‗g‗ri 
bog‗liqlik har doim o‗zini oqlamaydi. Bu tezlikni ma‘lum darajada oshirish ba‘zida 
(botish chuqurligi kam bo‗lganda) nasos mahsuldorligining yo‗qotilishiga olib keladi. 
Bu vaziyatda tebranishlar soni, ya‘ni plunjerning yuqori va pastga harakati 
tezligi sezilarli rol o‗ynaydi. Harakatning almashishi orasidagi vaqt klapanlarning 
to‗g‗ri ishlashi uchun kerakli vaqtdan kam bo‗lmasligi kerak. Tebranishlar soni juda 
yuqori bo‗lsa plunjer tezligi suyuqlikning so‗ruvchi klapanlardan oqib kirish 

---

193 
tezligidan oshib ketadi va silindr suyuqlik bilan to‗lmay qoladi. Silindrning 
to‗lmasdan ishlashida plunjer pastga tomon harakatida suyuqlik bilan urilib 
ishlashiga, natijada shtanga va quvurlarning mustahkamligiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadi 
hamda tebranma uskuna detallarining muddatidan oldin ishdan chiqishiga olib keladi. 
Plunjer yurish uzunligini oshirish esa aksincha gaz neft aralashmali quduqlarda 
samaraliroq bo‗lib, nasos to‗lish koeffitsiyentini ya‘ni mahsuldorligini oshiradi,
Quduqlarga tushirishda nasos plunjerining yurish uzunligi odatda noma‘lum 
bo‗ladi va uni aniqlash talab etiladi, biroq ularni teng shartlarda plunjer yurish 
uzunligi S hamda bir daqiqada tebranishlar soni n ni oshirib boriladi. Plunjer yurish 
uzunligi S hamda tebranishlar soni n ni oshirish shtangalarga zo‗riqishni oshishiga, 
tebranishlar soni n ni oshirish shtangalarning mustahkamligi kamayishiga olib keladi. 
Bu holda S va n munosabatini, plunjer yurish masofasi tezligi 2Sn nishunday tanlash 
kerakki, nasos mahsuldorligi qanoatlantishi bilan bir qatorda shtangalarning uzoq 
muddat ishga yaroqliligini ta‘minlash kerak. 
Plunjer yurish uzunligini oshirish va tebranishlar sonini kamaytirish bilan 
plunjer yurish uzunligini kamaytirish hamda tebranishlar sonini oshirish orqali olish 
mumkin bo‗lgan mahsuldorlikka erishish mumkin. 
Suyuqlikni haydash uchun uzun yurishli rejim tanlashda reduktor valining 
aylanish vaqti tanlangan turdagi tebranma dastgoh ruxsat etilgan qiymatidan oshib 
ketmasligi kerak. Tebranishlar sonini kamaytirish nasos shtangalarida titrashni 
kamaytiradi, metalning chidamlilik muddati va teranma uskunaning ishlash davri 
uzayadi. 
Shunday qilib nasos ishining eng maqbul sharti plunjer uzunligining mos 
ravishda sekin yurishi orqali olinadigan mahsuldorlikka erishish. 
Tebranishlar sonini kamaytirishning boshqa, ayniqsa kam debitli quduqlarni 
ishlatishda ham afzal tomonlari bor. Kam debitli quduqlarni nasosning sekinyurishli 
holati bilan qazib olishda quduq debiti oshishidan tashqari uskunaning foydali ish 
koeffitsiyenti oshadi, chuqurlik nasos qurilmalaridagi avariyalar hamda elektr 
energiyasi sarfi kamayadi.