N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

11.7.Yurish uzunligining yo’qotilishini ta’siri 
Nasosning nazariy uzatishi shtanga osilgan nuqtaning yurish uzunligi S orqali 
aqniqlanib, plunjer yurish uzunligiining S nisbatan amalda qisqarishi nasosning 
amaldagi uzatishiga ta‘sir qiladi. Shunday ekan, 
S
S
S
S
p





2
,
(11.14) 
bu yerda S
p
– nasos silindriga nisbatan plunjerning amaldagi yurish uzunligi; 
λ – quvur va shtanganing tarang defformatsiyasi ta‘sirida plunjer yurish uzunligining 
yo‘qotilishi. 
Bu yo‘qotishga shtanga yuqoriga harakatlanishida plunjer kesimi yuzasining 
pulunjer yuqorisidagi va pastidagi bosimlar orasidagi farqqa ko‘paytmasiga teng kuch 
ta‘sirida uzayadi. Bu vaqtda haydovchi klapan yopiq bo‘ladi. Bir vaqtda nasos quvur 

---

191 
qisqaradi, plunjer pastga harakatlanishida quvur uzayadi va shtanga qisqaradi.Bu 
deformasiya kattaligi Guk formulasidan aniqlanadi. 
Sinusoidal qoida bo‘yicha harakatlanayotgan shtangada inersiya kuchi paydo 
bo‘ladi. Bu kuchlar yuqorida osilgan nuqtada yuqoritomonga yo‘naladi, qarama-
qarshi tomonga og‘irlik kuchi yo‘naladi va bu shtanganing og‘rlik kuchini 
kamaytiradi. Pastki tinch(mertvoy) nuqtada inersiya kuchi pastga yo‘naladi va 
shtanganing og‘irlik kuchini oshiradi. Bu shtangani qo‘shimcha qisqarishi va 
uzayishiga olib keladi va natijada plunjerning silindrda foydali yurish uzunligi 
uzayadi.Bu yurishdan yutish koeffitsiyenti K hisoblanadi. 
11.8.Chuqurlik nasosining dinamik sath bo’yicha botirilish chuqurligini 
aniqlash 
Quduqni ishlatish tavsifiga ko‗ra optimal suyuqlik qazib olish uchun 
chuqurlik nasoslari quduq tubigacha yoki quduq tubidan biroz balandroqqa 
tushiriladi. Chuqurlik nasosining so‗rish qismini imkon qadar minimal – suyuqlikni 
nasosning so‗ruvchi va kichik diametrli klapan qismlaridan oqib o‗tishida qator 
gidravlik qarshiliklarni yengib o‗tishi mumkin bo‗lgan – chuqurlikka tushirish zarur 
bo‗ladi. Gidravlik qarshilik nafaqat nasosning konstruktiv qismlariga, balki suyuqlik 
qovushqoqligi va suyuqlikning uzluksiz ravishda yuqoriga ko‗tarilishida oqimning 
yetarli darajadagi tezligiga bog‗liq. Ma‘lumki, qovushqoq neft harakati davomida 
katta qarishilikka sababchi bo‗ladi. Nasos plunjerining yuqori tezligida, ya‘ni 
tebranishlar soni sezilarli darajada bo‗lganda, plunjer yuqoriga harakat qilayotgan 
vaqtda suyuqliklik tezligining muntazamligini ta‘minlash uchun nasosning so‗rish 
qismidagi napor oshishi kerak. 
Nasosning qo‗zg‗almas qismida so‗rish boshlanguncha yig‗ilgan va uning 
yuqoriga harakatidagi kerakli tezligini ta‘minlashdagi suyuqlikning hamda klapan 
sharikining inersiyasi tufayli nasos silindr qismida suyuqlikning o‗tish qarshiligi 
oshib ketadi. 

---

192 
Kichik diametrli (28, 32 mm) ketma-ket ikkita so‗ruvchi klapanli nasoslarda 
napor yo‗qotilishi tezda oshib ketadi, shuning uchun bu nasoslarning normal 
ishlashini ta‘minlash uchun uni dinamik sathdan chuqurroqqa botirish kerak. 
Chuqurlik nasosining uzluksiz ishlashi uchun boshlang‗ich botish chuqurligi 
quduqdagi dinamik sathdan 20 m.dan kam bo‗lmagan chuqurlikda botib turishi kerak.
Gazi kam ahamiyatsiz taranglikka ega bug‗i bo‗lgan neftli quduqlarda 20 
m.dan chuqurroqqa tushirish amalda nasos mahsuldorligiga ta‘sir ko‗rsatmaydi. 
Biroq gaz miqdori yuqori bo‗lgan quduqlarda nasosning botish chuqurligi uning 
to‗lish koeffitsiyentini belgilovchi asosiy omil hisoblanadi. Lekin bu holatda ham 
botish chuqurligini yuqori tanlash ma‘lum bir vaqt quduqdagi depressiyaning oshib 
ketishi bilan davriy favvoralanishga olib kelishi va quduq tubida qum tiqinlari hosil 
bo‗lishiga olib kelishi mumkin.