N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

XII.4. Suv transporti orqali tashish 
Bu transport orqali asosan neft va uning mahsulotlari tashilib, ular dengiz 
daryo tankerlarida, kemalarda va barjalarda amalga oshiriladi. 
XII.6-rasm. Neft va neft mahsulotlarini tashuvchi tankerning umumiy sxemasi: 
1,2...12– bo‘limlar; 13– mashina zali bosh qismi; 14– o‘rta qismi; 15– burun qismi. 
Suv yo`llari bo`lgan mintaqalarda bu transport orqali umumiy tashiladigan neft 
va uning mahsulotlarini 13 foizi tashiladi. Suv transporti temir yo`l transportiga 
nisbatan ko`pgina avzalliklarga ega. Masalan, tashilayotgan mahsulotning massa 
birligiga sarf bo`ladigan yoqilg`ining kamligi; xizmat qiluvchi ishchilarning kamligi; 
harakatdagi transport sostavi (tizmasi), yuk ko`taruvchanlik birligiga bo`lgan metall 
sarfining kamligi va boshqalar. Suv transportida, sostav (tizma) umumiy og`irligini 
ular orqali tashilayotgan mahsulotlar og`irligiga bo`lgan nisbatini ko`rsatuvchi 
koeffitsiyenti qiymati 0,4 tashqil qiladi. Temir yo`l transportida esa, bu koeffitsiyent 
0,7 – 0,8 ni tashqil qiladi. Undan tashqari, suv transport sostaviga (tizimiga) 
sariflanadigan kapital harajatlar temir yo`l transportiga ko`ra bir necha bor kam 
sariflanadi. 
Suv transportning xususiyatlari. Suv transportining boshqa transportlarga 
qaraganda asosiy kamchiliklaridan biri – suv transportining mahsulot tashiladigan 
geografik yo`nalishiga to`g`ridan – to`g`ri mos kelmasligidir. Bu o`z navbatida yuk 
tashish masofasini uzoqlashtiradi. Neft quyuvchi kanallar, o`zi yuruvchi (tankerlar) 

---

180 
va tortib yuriladigan (barjalar) ga bo`linadilar (
XII.6-
rasm). Tankerlar o`z navbatida 
dengiz va daryo turlariga bo`linadilar. Dengiz tankerlarining yuk ko`taruvchanligi 
(ularning turlariga ko`ra) 4000 – 50000 tonnani, ko’l – daryo tankerlarining yuk 
ko`taruvchanligi 500 – 5000 tonnani va sudrab yuriladigan barjalarning yuk 
ko`taruvchanligi 1000 – 120000 tonnani tashqil qiladi. Yuk ko`taruvchanlik 100·10
3
tonnadan ortiq tankerlar ham mavjud. 1975 yilda qurilgan «qirqim» 
supertankerlarining yuk ko`taruvchanlik 150·10
3 
t. tashqil qiladi. Uning uzunligi 330 
m, kengligi 45 m va cho`kishi 17 m, yuk ko`taruvchanligi 450·10
3
t. bo`lgan ayrim 
gigant – tankerlar ham bor. Uning uzunligi 380 m, kengligi 62 m va balandligi 36 m. 
Tankerlar uzunligi bo`yicha 3 qismga bo`linadilar: bosh, o`rta va burun 
bo`limlariga. Tankerlarni o`rta qismida neft va uning mahsulotlari tashiladi. U 
tankerni bosh va burun bo`limlaridan kafedrom yordamida ajratib quyilgan. 
Kafedrom ikki qavatli to`siq bo`lib, ularning o`rtasi suv bilan to`ldirilgan. Burun 
qismida, asosan, quruq yuklar tashiladi. Tankerlarda yuklarni tushirish va ortish 
ishlari qo’zg’almas quyuvchi quvurlarda amalga oshirladi. Neft mahsulotlarini 
tushirish va haydash uchun tankerlarda ishlab chiqarishda qobiliyati soatiga 2000 m
3
mahsulotlarni tushira oladigan nasos guruhlari o`rnatilgan.