N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

Kimyoviy adsorbsiya. 
Kimyoviy adsorbsiya jarayonida yutuvchi va yutiluvchilar molekulasi 
kimyoviy birikishlar natijasida amalga oshadi. 
Adsorbent sifatida g’ovak, qattiq moddalardan foydalaniladi. Adsorbent har xil 
diametrli kapilyar kanalcha – g`ovaklari mavjud. Ular shartli ravishda quyidagicha 
bo`ladi: 
makro g`ovak (2*10
-4
mm dan katta); 
g`ovak (6*10
-6
dan 2*10
-4
mm); 
mikro g`ovak (2*10
-6
- 6*10
-6
mm). 
Sanoatda yutuvchi sifatida aktiv ko`mir va mineral adsorbentlar (silikogel, 
seolit va boshqalar), shu bilan birgalikda sintetik smolalardan foydalaniladi. 
“Sho’rtanneftgaz” MChJ da gazlarni tozalashda seolitlardan foydalanilmoqda. 
Gazlarni mexanik qo`shimchalardan tozalash chang ushlagichlarda amalga 
oshiriladi. Bu ajratgichlar asosan gazni, kompressor stantsiyasigacha va gazni 
taqsimlash stantsiyasigacha kirish oldidan o`rnatiladi. Ular tuzilishi bilan farq qilib, 
xo`l yoki quruq filtrlash prinsipi bilan ishlaydilar (siklon yoki chang ushlagichlar). 

---

130 
Yuqorida ko`rsatilgan barcha qo`shimchalardan tozalangan gaz hidlantiriladi. 
Hidlantiruvchi modda sifatida etilmerkaptan C
2
H
5
SH ishlatiladi. Hidlantirish jarayoni 
«barbotash» apparatida amalga oshiriladi va 1000 m
3
gazga 16 gr. etilmerkaptan 
qo`shiladi. Tozalangan tabiiy gaz bosh inshootda joylashgan bosh kompressor 
stansiyasi yordamida magistral gaz quvurga haydaladi. 
Gazni oltingugurtdan tozalash. 
Gazni oltingugurtdan tozalash uchun etanolamin eritmasidan foydalaniladi, 
agar ammiak (NН
3
) molekulasining bir atom vodorodini (C
2
H
6
) gruppasi bilan 
almashtirilsa, monoetanolamin C
2
H
5
ONH
2
ikki atom vodorodini almashtirilsa 
dietanolamin, uch atom vodorodini almashtirilsa trietanolamin hosil bo`ladi
 
(XIII.10-
rasm). Barcha etanolaminlar vodorodsulfid bilan beqaror birikma hosil qiladi. 
Shuning uchun gazni tozalashda ko`proq foydalaniladi. Monoetanolamin bilan 
seravodorodning o`zaro ta‘siri quyidagicha yoziladi.