N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

Gorizontal silindr rezervuarlar. 
Neft va gaz sanoatida rezervuar materialiga ko’ra, odatda metalli yoki temir 
betonli bo’lishi mumkin. Ulardagi yo’qotilishlarni kamaytirish maqsadida, ulardagi 
mahsulotning idish devori bilan ta’sir yuzasini kamaytirish kerak. Ya’ni 
shimuvchanlik (yo’qotish) yuzasinin iloji boricha kamaytiriladi. Shuning uchun 
quyidagi bir xil hajmli rezervuarlarning sirtlarining hisoblashlar orqali ko’rib 
chiqamiz. 

---

145 
Barcha geometrik shalkdagi rezervuarlar uchun V=10000 m
3
deb olamiz 
hamda 
)
/(
2
2
R
V
H
H
R
V





(IX.4) 
hamda, bunda yuza quyidagiga teng: 
RH
R
S


2
2
2


(IX.5) 
(IX.4) ni (IX.5)ga qo’ysak, quyidagini hosil qilamiz : 
R
V
R
S
/
2
2
2



(IX.6) 
S(R) – funksiyaning minumumini topamiz. Shuning uchun 
0
)
(

 R
S
0
/
2
4
2


R
V
R

(IX.7) 
RH
R
S


2
2
2


ni 
R
V
R
S
/
2
2
2



ga qo’ysak, 
3
2
3
2
.
1
,
2569
628
3
2
3
m
V
S
ndr
st




(IX.8) 
Sferik rezervuarlar. 
Neft va gaz sanoatida rezervuar materialiga ko’ra, odatda metalli yoki temir 
betonli bo’lishi mumkin. Ulardagi yo’qotilishlarni kamaytirish maqsadida, ulardagi 
mahsulotning idish devori bilan ta’sir yuzasinin kamaytirish kerak. Ya’ni 
shimuvchanlik (yo’qotish) yuzasinin iloji boricha kamaytiriladi. Shuning uchun 
quyidagi bir xil hajmli rezervuarlarning sirtlarinin hisoblashlar orqali ko’rib 
chiqamiz. 
Barcha geometrik shalkdagi rezervuarlar uchun V=10000 m
3
deb olamiz 
hamda 
3
3
4
/
3
3
/
4


V
R
R
V



(IX.9) 
2
4 R
S


(IX.10) 
3
3
4
/
3
3
/
4


V
R
R
V



ni 

---

146 
2
4 R
S


ga qo’ysak, 
2
3
2
2
2
3
3
,
2244
10000
14
,
3
36
36
2
16
/
9
4
m
V
Sshar









 
Konussimon rezervuar. 
Neft va gaz sanoatida rezervuar materialiga ko’ra, odatda metalli yoki temir 
betonli bo’lishi mumkin. Ulardagi yo’qotilishlarni kamaytirish maqsadida, ulardagi 
mahsulotning idish devori bilan ta’sir yuzasini kamaytirish kerak. Ya’ni 
shimuvchanlik (yo’qotish) yuzasinin iloji boricha kamaytiriladi. Shuning uchun 
quyidagi bir xil hajmli rezervuarlarning sirtlarinin hisoblashlar orqali ko’rib 
chiqamiz. 
Barcha geometrik shalkdagi rezervuarlar uchun V=10000 m
3
deb olamiz 
hamda 
)
/(
3
3
/
1
2
2
R
V
H
H
R
V





(IX.11) 
1
2
R
R
S




. 
(IX.10) 
2
2
2
2
H
R
R
S
H
R
L






(IX.12) 
)
/(
3
3
/
1
2
2
R
V
H
H
R
V





ni qo’sak 
)
/(
9
2
2
2
2
2
2
R
R
V
R
R
R
S






(IX.13) 
 
IX.4. Saqlagichlardagi neftni «nafas oluvchi» to‘sqichlar orqali yo‘qolishini 
oldini olish 
Saqlagichlarning «nafas olishi» natijasida neftning yengil fraksiyalari yo‘qola 
boshlaydi. Tashqaridagi harorat va bosimning o‘zgarishi natijasida saqlagichlarning 
«nafas olishi» - kichkina «nafas olish» deyiladi. 
Kunduz kuni saqlagichlar quyosh nuri ta’sirida qiziydi, natijada neftdan 
ajralgan bug‘lar miqdori ko‘payadi va «nafas oluvchi» to‘sqichlar orqali atmosferaga 
tashlanadi. 
Kechki 
payt harorat tushishi bilan bug‘larning bir qismi 

---

147 
kondensatsiyalanishi natijasida saqlagichda vakuum hosil bo‘ladi. Bu vakuum 
hisoblangan meyordan oshgandan so‘ng saqlagichga tashqaridan havo kira boshlaydi. 
Saqlagichlarni bo‘shatish va to‘ldirish vaqtida havoni saqlagichga kirdirib, 
bug‘lar aralashmasini yuzaga chiqarish – katta «nafas olish» deyiladi. 
Saqlagichlardagi 
neftning 
bug‘lanishi 
natijasida 
uglevodorodlarning 
yo‘qolishini oldini olishning 3 xil usuli mavjud: 
1. Neftning bug‘lanishini oldini oluvchi usullar; 
2. Bug‘lanishni kamaytiruvchi usullar; 
3. Neftning bug‘lanishidan hosil bo‘lgan mahsulotni yig‘ishga asoslangan 
usullar. 
Neft fraksiyalarining bug‘lanishini oldini olish maqsadida suzuvchi qopqoqlar 
(pantonlar)dan foydalaniladi. Ular gaz bo‘shligi hosil bo‘lishini oldini oladi. 
Neftni bug‘lanishini oldini oluvchi usullarning 2–chi guruhiga saqlagichlarni 
quyosh nurlaridan himoya qilish kiradi. Buning uchun saqlagichlar nur qaytaruvchi 
bo‘yoqlar bilan bo‘yaladi. Bunday bo‘yoqlarga oq va alyumin bo‘yoqlar kiradi. 
Saqlagichlarda neftni yo‘qolishini kamaytiruvchi usullarning 3-guruhi 
saqlagichlarda gaztenglashtiruvchi tizimlarni qo‘llashga asoslangan. Bu tizimlarning 
ish prinsipi quyidagicha: saqlagichlardagi gaz bo‘shliqlar o‘zaro gaz uzatkichlar 
tizimi bilan bog‘liq bo‘ladi.