Namangan davlat universiteti akayeva marapat abduxalikovna
2. Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqalarni tayinlash va to‘lash
Download 1 Mb. Pdf ko'rish
|
ijtimoiy taminot huquqi
|
162 2. Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqalarni tayinlash va to‘lash. Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha tayinlanadigan va to‘lanadigan nafaqalar fuqarolarni ijtimoiy-moddiy ta’minlashda etakchi o‘rin tutadi. Ijtimoiy ta’minotning ushbu shakli fuqarolarga O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida nazarda tutilgan muhim huquqlarning amalga oshirilishini kafolatlaydi. O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi (XVI bob, 282-294- moddalar) 65 ; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 24 avgustdagi qarori bilan tasdiqlangan «Yuridik shaxs bo‘lmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslarning mehnat stajini hisobga olish va byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga badallar to‘lash tartibi» hamda «Dehqon xo‘jaligi a’zolari ijtimoiy sug‘urtasi va ijtimoiy ta’minoti to‘g‘risida»gi nizom 66 va nihoyat O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2002 yil 14 may kuni ro‘yxatga olingan «Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha tayinlash va to‘lash tartibi to‘g‘risida»gi nizom bilan 67 va boshqa bir qator me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqa olishga talabgor fuqaroning (yoki uning oila a’zosini) mehnat faoliyati bilan, uning uchun ish beruvchilar tomonidan yoki bevosita o‘zi tomonidan byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga ijtimoiy sug‘urtasi badallari o‘z vaqtida, to‘liq va muntazam ravishda to‘lab berilganligi bilan bog‘liq qilib qo‘yilgan. Ya’ni ijtimoiy sug‘urta badallari to‘lanmaydigan ish faoliyati bilan shug‘ullanish yoki sug‘urta badallarini muntazam to‘lanmaganligi odatda ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha nafaqa olish huquqining paydo bo‘lmasligiga sabab bo‘ladi, «Sug‘urta badallari to‘lanmagan bo‘lsa nafaqa ham tayinlanmaydi» degan tamoyil amal qiladi. Ammo O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 284-moddasi, ikkinchi qismiga ko‘ra: «Ish beruvchining davlat ijtimoiy sug‘urtasi uchun badal to‘lamaganligi sug‘urta qilingan xodimni davlat ijtimoiy sug‘urtasi mablag‘lari hisobidan 65 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг Меқнат Кодекси, Т., «Адолат», 1999 йил. 66 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг қонун қужжатлари тўплами, 2001 йил, 16-сон, 109-модда. 67 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат қўмиталари, идоралари меъёрий қужжатлари Ақборотномаси. 2002 йил, 9-сон. 163 ta’minlanish huquqidan mahrum qilmaydi». Korxonalar ixtiyoriy to‘lamagan yoki kechiktirgan sug‘urta badallari soliq boqimandalariga tenglashtirilgani holda moliyaviy sanksiyalar qo‘llanilib keyinchalik majburiy tarzda undirib olinadi. Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqa sug‘urtalangan xodimlarga, O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida ko‘zda tutilgan hollarda, boshqa fuqarolarga ham beriladi. Umumiy qoidaga ko‘ra xodim ish beruvchi bilan mehnat munosabatlarida (sinov davrida ham) bo‘lgan davrda unda nafaqa olish huquqi paydo bo‘ladi. Ayrim hollarda, ya’ni mehnat shartnomasi alohida asoslarga ko‘ra bekor qilingandan (Mehnat kodeksining 67-moddasi) keyin bir oy ichida vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik yoki homiladorlik va tug‘ish ta’tili boshlangan bo‘lsa, nafaqa yashash joyidagi tuman (shahar) ijtimoiy ta’minot bo‘limi tomonidan to‘lanadi. Nafaqa, mehnat qobiliyati tiklangan, nogironlik belgilangan, homiladorlik va tug‘ish ta’tili tugagan, vafot etgan yoki bola tug‘ilgan kundan boshlab 6 oy muddat ichida murojaat kilinganda to‘lanadi. Bunda, vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi uni olish uchun murojaat qilingan kungacha bo‘lgan 12 oydan oshmagan davr uchun beriladi. Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik (homiladorlik va tug‘ish ta’tili) kunlari xodimning ishdan noqonuniy bo’shatilgani to‘g‘risida nizo ko‘rilayotgan davrga to‘g‘ri kelgan hollarda, u ishga tiklangan taqdirdagina (barcha mehnatga qobiliyatsiz kunlar uchun) nafaqa olish huquqiga ega bo‘ladi. «Davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha tayinlash va to‘lash tartibi to‘g‘risida»gi 1-bandiga ko‘ra byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha quyidagi beriladi: - homiladorlik va tug‘ish uchun; - bola tug‘ilgani uchun; - qo‘shimcha dam olish kuni uchun; - dafn etish marosimi uchun. 2007 yil 1 yanvardan boshlab vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlarga nafaqa to‘lash bilan bog‘liq xarajatlar byudjet tashkilotlari tomonidan -mehnat haqi 164 jamg‘armasiga ajratiladigan byudjet mablag‘lari doirasida; - Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan - foyda solig‘ini hisoblashda mazkur xarajatlar soliqqa tortiladigan bazadan chiqarib tashlangan holda shaxsiy mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi. (O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muxofaza qilish vazirining 2007 yil 25 iyundagi "Davlat ijtimoiy sug‘urtasi nafaqalarini tayinlash va to‘lash tartibi to‘g‘risida"gi Nizomga o‘zgartirish kiritish to‘g‘risidagi M-31-sonli buyrug‘i). Endi ushbu nafaqalarni tayinlashning o‘ziga xos xususiyatlarini batafsilroq ko‘rib chiqamiz. Download 1 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|