Namangan davlat universiteti akbarov soxodilla yuldashboyevich

Bir yoshgacha bo’lgan davrda muloqotning rivojlanishi

Hayotning birinchi yarim yilligi – go'daklik yoshidagi bolaning o’z onasi bilan xissiy(emotsional) muloqot davri.

Mazkur muloqotning mazmuni, boshqa kishiga nisbatan beg’araz ijobiy munosabatda ifodalanadi.

Hayotning ikkinchi yarim yilligi – kattalar bilan vaziyatli muloqot davri.

Muloqotning asosiy vositalari: - yuz ifodasidagi xissiy belgilar; - predmetli harakatlar; - xolatlar; - imo-ishoralar.

5.5. Go’daklik davrida sensomotor(hissiy-harakatli)
funksiyalarning rivojlanishi

Yoshi (oylarda)	Sensomotor harakatlar
1	Qisqa muddatli ko’z yugurtirish; kattalarga(asosan onasiga) nusbatan javob reaksiyasi sifatida yig’ining pasayishi yoki to’xtashi.
2	Bir tekisda harakatlanayotgan o’yinchoqni ko’z orqali “ta`qib etish”, uning tovushiga quloq solish.
3	O’yinchoqni barcha yo’nalishda kuzatib tirish, tovush kelgan tomonga boshni burish va tikilib qarash.
4	O’yinchoqqa intiladi, o’zining qo’llarini ko’radi, kelayotgan tovushlarni fahmlaydi.

5	Nigohini bir predmetdan boshqasiga o’tkazadi, o’yinchoqqa intiladi va uni ushlaydi, o’yichoqni o’g’zi tomonga tortadi, onasining tovushidan sergaklanadi yoki jonlanadi.
6	Q’zining qo’l harakatlarini ko’z orqali kuzatadi, tovushga nisbatan o’girilib qaraydi.
7	Narsani bir qo’lidan ikkinchisiga o’tkazadi, qo’li bilan o’yinchoqqa uradi, o’z yaqinlarining tovushini taniydi.
8	Narsalarni suradi, taqillatadi, uloqtiradi, kishilarning yuzini farqlaydi, o’zining ismini biladi.
9	So’z bilan ifodalangan ko’rsatmaga harakat orqali javob qaytaradi: berkitilgan o’yinchoqni qidiradi, mayda narsalarni ikkita barmog’i bilan ushlaydi.
10	Qo’l harakatlariga taqlid qiladi: “chapak chaladi”, “hayrlashadi”, boshqa odamning tana a`zolarini ko’rsatadi, o’yinchoqni barmoqlari bilan ushlaydi.
11	O’yinchoqlarini divandan pastga irg’itadi, taqlidiy harakatlari – daftar va kitob varaqlaydi, o’z tana a`zolarini ko’rsatadi.
12	Bir predmet ustiga boshqasini qo’yadi, rasmlarni taniy boshlaydi, qutini ocha oladi.

Go’daklik davrida kattalar bilan faol muloqotga kirishish ehtiyoji paydo bo’ladi va ushbu jarayon, nutqni egallash davrigacha muloqotning o’ziga xos yangi shakli sifatida bolaning ruhiy taraqqiyotida muhim o’rin tutadi.

Bir yoshgacha (go’daklik)davrda paydo bo’lgan ehtiyojning tobora chuqurlashib borishi, aynan ushbu davrda muloqot doirasining cheklanganligini inqirozli vaziyatlarni keltirib chiqaradi. Yuzaga kelgan qarama-qarshiliklar o’z echimini nutqni o’zlashtirish davrida barham topadi va bola ruhiy taraqqiyotining bir bosqichdan ikkinchisiga o’tayotganligini ifodalaydi.
Ta`sirlanish tuyg’usi avval umumiy xususiyatga ega bo’ladi, keyinchalik (4-5 oylikda) o’zining yaqin kishilarini tanish va begonaga ajratish bilan yakunlanadi.
Yaqin kishilar go’daklik yoshidagi bolada chuqur ijobiy kechinmalar hosil qilsa, begonalar tabassum va quvonch hislarini butunlay to’xtatishga olib kelishi ham mumkin, katta yoshdagi odamlar go’dak uchun dastlabki tanish jarayonining ob`ektiga aylanadilar va muloqot davomida ijobiy ta`sirlanish tuyg’usini paydo qiluvchi qo’zg’atuvchi vazifasini o’taydilar.
Insonga qaratilgan ta`sirlanish tuyg’usi vaqt o’tishi bilan turli narsalarga ham ko’chadi, kattalar qo’lidagi o’yinchoq, bolada quvonch va jonlanish hissini uyg’otadi, yorqin va tovushli o’yinchoqlar bolaning nigohini o’ziga jalb etadi, amaliy harakatlar kattalar yordamida ro’yobga chiqadi.
Go’daklik yoshidagi bola 6 oylikka yetganda, uning kattalar bilan muloqotga kirishish jarayoni ikki xil ahamiyat kasb etadi, dastlabki davrda o’zaro muloqot bir tomonlama, faqat kattalarning ta`sir o’tkazishi bilan cheklangan bo’lsa, endi bolaning ularga javob reksiyasi sifatidateskari aloqa ham vujudga keladi.
Go’daklik yoshidagi bola kattalarning kiyimini tortqilaydi, hiqillaydi va yig’laydi, mazkur psixik holat bolaning kattalar bilan muloqoti yangi bosqichga ko’tarilganidan dalolat beradi. Go’dakning katta odamlarga qo’yadigan talablari qat`iy ohangda, so’z bilan ifodalanmasa-da, uning bevosita yordamga muhtoj ekanligini bildiradi, masalan, qo’lidan o’yinchoq tushib ketsa, o’ynayotgan koptogi uzoqqa dumalab ketsa, charchasa va shu kabi boshqa hollar ro’y bersa, kattalarni yordamga chaqiradi, ularga tovush chiqirib signal beradi.
Bola hayotining ikkinchi yarim yilligida kattalar nutqini idrok etish va uni tushunish jadal sur`atda o’sib boradi, chunki ona bolani parvarishlash va taribyalash jarayonida o’z hatti-harakatni tushunchalar, so’z birikmalari, atamalar ko’magida amalga oshiradi, predmet va harakatning uzviy bog’liqligini ko’rsatib berishga intiladi. Ma`lumki, har bir narsa va xodisa o’z nomi bilan ifodalanadi, bola uchun onaning nutqini tushunish va ilg’ab olish birmuncha engillashadi.
Bolaning o’zaro hamkorlikdagi (ota-ona, yaqin kishilari ishtirokida) o’yin faoliyati ham nutq faoliyati bilan chambarchas bog’liq holda kechadi.