Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

T a k ro rla sh u ch u n sa v o lla r;
1. Xristian nazariyotchilarining inson va jam iyat haqidagi teotsentristik 
fikrlari nimani anglatadi?.
2. U yg’onish davri gum anizm ining mohiyati nimadan iborat?
3. M a’rifatparvarlar dunyoqarashida ijtimoiy hayot masalalari qanday 
echilgan?
4. N ikollo M akiavellining "m aqsad unga erishishning har qanday vositasini 
oqlaydi", degan fikriga qanday qaraysiz?
5. Xayoliy sotsializm vakillarining jam iyatni yangilash haqidagi fikrlarini 
tushuntirib bering.
6. X VII-XVIII asr ingliz va fransuz m utafakkirlarining ijtimoiy hayot 
haqidagi fikrlarida qanday kam chiliklar bor edi?
7. Fransuz ensiklopedistlarining ijtimoiy fikr rivojidagi o ’rniga qanday baho 
berasiz?
8. N em is m utafakkirlari dunyoqarashida inson va jam iyat, ijtimoiy 
taraqqiyot masalalari qanday ochib berilgan?
9. Insoniyat tafakkuri tarixida G egel qanday o ’rinni egallaydi?
77

---

6 -m a v z u . H o zirg i d a v rd a sh a x s va ja m iy a t ta r a q q iy o ti m a sa la la rig a d o ir
fik r la r va q a r a sh la r
H ozirgi zam on jam iyatshunosligi ijtim oiy taraqqiyot haqida o ’zidan oldingi 
tarixiy qarashlarining m antiqiy 
davom i b o ’lib, ularga vorislik m unosabatlarini 
nam oyon qiladi. Y a’ni, jam iy at haqidagi 
ta ’lim ot va nazariyalarning ijodiy 
rivojlantirilishi, bir tom ondan uning um um iy rivojlanish xususiyatlarini aks ettirsa, 
ikkinchi tom ondan, tarixiy taraqqiyotning nazariy, m etodologik, am aliy jihatlarini 
konkretlashtiradi va istiqbollarini k o ’rsatadi. Shu nuqtai nazardan, hozirgi zam on 
jam iyatshunosligini insoniyat taraqqiyoti haqidagi ilmiy qarashlam ing davom i 
sifatida qarash lozim.
X IX
asrning oxiri XX asm ing boshlari insoniyat tarixida 
ilm iy-texnika 
inqilobi asri, deb nom oldi. B oshqacha qilib aytganda, fan-texnika taraqqiyoti va 
uning ijtim oiy-siyosiy oqibatlari jam iyatni yangi sifat bosqichlariga olib keldi. Bu 
davrga kelib yirik ingliz tarixchisi va sotsiologi Arnold Jo z ef Toynbi (1889-1975) 
t a ’kidlaganidek: «Tabiat ustidan Inson em as, balki u yaratgan texnologiya g ’olib 
b o ’ldi. N atijada, inson tabiatdan, o ’z m avjudlik asoslaridan begonalashm oqda, 
Texnologiya insondan k o ’ra hukm dorroq, yovuzroq b o ’lib, insonni o ’ziga tobe 
qildi. Endi insoniyatning hayoti nafaqat tahlikali, balki fojiali bo ’lib qolm oqda». 
Bu esa, o ’z navbatida, jam iyatshunoslik fanlarining andozalari, qarashlari tizim ini 
o ’zgartirishni taqozo qildi.
H ozirgi zam on jam iyatshunosligi g ’oyat xilm a-xil m uqobil ta ’lim otlardan 
iborat. Jam yatni tashkil qilgan asos yoki ularning tizimi haqidagi turli-tum an 
qarashlar, insonning ijtim oiy m unosabatlari tarkibidagi ayrim jih atlariga m uayyan 
m anfaatlar asosida yondoshib, ularni m utlaqlashtirishdan kelib chiqqan. Jam iyat 
haqidagi m uqobil qarashlam ing turli-tum anligi, bir tom ondan, uni kom pleks- 
sistem ali tasavvur qilishga imkon beradi. Ikkinchi tom ondan, «ta’lim otlar 
um m onidan» m a’qulini tanlashni m urakkablashtiradi. Shuning uchun insoniyat 
oldida: qaysi ta ’lim ot ilm iy, o b ’ektiv haqiqatga davogarlik qilishi mumkin, degan 
sa v o lm u q a rra r b o ’lib qolm oqda.
B iz jam iyatshunoslikning biror ta ’lim otini o b ’ektiv haqiqat tarzida k o ’rsatish 
fikridan yiroqm iz. Zero, har qanday ta ’lim otda ratsional m azm un, m uayyan 
ijtim oiy gruh yoki tabaqaning m anfaati ifodalangan. Faqat ulam ing m ohiyatini 
m illiy va um um insoniy m anfaatlarini qanday tarzda uyg’unlashtirgan, insoniyat 
sivilizatsiyasi kelajagiga qay darajada hissa q o ’shadi, degan m ezonlar asosida 
baholash zarurligini eslatm oqchim iz, xalos.
1. A sosiy ogim lar haatda
H ozirgi zam on jam iyatshunosligidagi (bizning nazarim izda, hozircha 
nisbatan kam o ’rganilgan) asosiy y o ’nalishlarining ayrim lari haqidagi fikrlar 
d iq qatiningizga havola qilinm oqda.