Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

Respublikamizga kelgan birorta bola joylashmay qolmasligi lozim. Agar 
ochlikdan holdan toygan bolalarni ко ‘rsangiz, garchi ular boshqa 
respublikalarga ketayotgan bo'lsa-da, eshelonlarni Toshkentda qoldiring. 
O'zbekiston ulami qabul qiladi, joylashtiradi
, 
tarbiyalaydi, 
beistisno 
barchasini о ‘qitadi..."
a) A. Neverovning "Toshkent - non shahri" asaridan
b) R. Fayziyning "Hazrati inson" asaridan
*v) E. Arifovning "Harbiy komendantning qaydnomalari" asaridan 
g) H. G ‘ulomning "Toshkentliklar" asaridan
51) «Shaxs va jam iyat» o ‘quv qo‘llanm asida tilga olingan X IX asm ing taniqli 
tarixchisi M uhammad H akim xon T o‘raning (1802-1870) o ‘sha davrdagi harbiy 
harakatlar aks ettirilgan asarining nomini k o ‘rsating:
169

---

a) «Tarixi jahonnom oi» («D unyoni k o ‘rish tarixi»)
*b) «M untaxab ut-tavorix» («Tanlangan tarixlar»)
v) «Tavorixi m anzum a» (« S h e’rlardagi tarix»)
g) «Tazkirai shuaro» («Shoirlar antologiyasi»)
52) Shaxs...
a) 
faqat axloqiy m unosabatlarni am alga oshiruvchi va ongli siyosiy faoliyat 
yurituvchi su b ’ekt
b) o ‘z shaxsining m uhim ligini ta ’kidlovchi inson
*v) 
em otsional, irodaviy, ijtim oiy xususiyatlam ing bir butunligini m ujassam
etgan, ijtim oiy taraqqiyot m ahsuli bo ‘lgan individ 
g) noyob xislatlarga ega b o ‘lgan insonni bildiruvchi tushuncha
53) Inson va jam iyatning vujudga kelishi m uam m olari ilmiy tilda qanday ataladi?
a) antropogenez
b) sotsiogenez 
v) antropologiya
*g) antroposotsiogenez
54) Bolalar huquqlari haqidagi 1989 yilgi K onvensiyaga 2000 yilgi Fakultativ 
protokol unda qatnashuvchi davlatlarga quyidagi m ajburiyatlarni yuklaydi:
*a) 
18 yoshdan kichik bo'lg an lam i qurolli kuchlar va guruhlarga yollashga y o ‘1 
q o ‘ym aslik
b) 
m aktabgacha tarbiya m uassasalaridagi barcha bolalam i issiq ovqat bilan 
ta ’m inlash
v) 
m aktablarda inform atika va hisoblash texnikasi asoslarini albatta o ‘qitishni 
y o ‘lga q o ‘yish
g) 
barcha fuqarolam ing o ‘rta m a’lum ot olishini tashkil qilish
55) "R epressaliy" tushunchasining to ‘g ‘ri ta ’rifini k o ‘rsating
a) 
boshqa davlat territoriyasini qandaydir d a ’volarni am alga oshirish m aqsadida 
egallab olish
b) 
m ojaroning asta-sekin kengayishi, kuchayishi, keskinlashuvi
*v) 
o ’zaro nizoda b o ‘lgan tom onlardan birining boshqa tom ondan o ‘ch olish 
m aqsadida m ajburiy ravishda am alga oshiradigan hatti-harakatlari 
g) 
axborot xizm atlariga tashkiliy jih a td a n qarshi-turish
56) "R atifikatsiya" - bu...
a) 
ikki tom onning o ‘zaro foydali ham korlik b o ‘yicha kelishuvi 
*b) 
biror m am lakat nom idan im zolangan xalqaro shartnom aning ushbu davlat 
oliy organi tom onidan tasdiqlanishi 
v) 
harbiy m ojarolarning (kodifikatsiya qilinishi) ta sn if qilinishi 
g) 
davlat boshlig’iga ishonch yorliqlarining topshirilishi
57) F ransuz m utafakkiri JJ.R u ss o fikricha...
170

---

*a) xalq hokim iyat shaklini o ‘zgartirishga, ijtimoiy shartnom ani bekor qilishga va 
o 'z tabiiy erkinligiga qaytishga haqli
b) barcha kishilar jam iyatda o ‘z ixtiyoriga k o ‘ra yashashga haqli 
v) davlat kishilar hayotini istagan paytida o ‘zgartirishga haqli 
g) inson peshonasiga yozilgan taqdirga k o ‘nikishi shart
58) Shaxsning tarkib topishiga ta ’sir k o ‘rsatuvchi asosiy om illar qaysi javobda 
to ‘liqroq k o ‘rsatilgan?
a) oilaviy tarbiya, ta ’lim tizimi, shaxsiy tirishqoqlik, genetik omil 
*b) ijtim oiy qurshov, shaxsiy tajriba, genetik xususiyatlar, m adaniyatning ta ’siri 
v) ta ’lim va tarbiya, taqdir, oilaviy imkoniyat, insonning maqsadi, 
g) taqdir, muayyan darajadagi boylik, tirishqoqlik, saxovatli kishilar ta ’siri
59) O lam ning Olloh tom onidan yaratilganligini him oya qiluvchi qarash quyidagi 
konsepsiyalarning qaysi birida o ‘z ifodasini topgan?
a) evolyusiyaviy konsepsiya
b) boshqa olam dan keltirilganlik konsepsiyasi 
v) doim iylik holati konsepsiyasi
*g) kreatsionizm konsepsiyasi
60) Erdagi hayot kootservat moddalardan boshlanadi, degan fikm i kim aytgan?
a) ingliz olim i A.U olles
b) fransuz olimi P.Laplas 
*v) rus olim i A.Oparin
g) am erika olimi S.M yuller
61) Bu m am lakatning o ‘ziga xosligi shundaki, unda ruhoniylik hech qachon katta 
aham iyatga ega b o ‘lmagan. Bu mamlakat....
a) qadim gi Rim 
*b) qadim gi Xitoy
v) qadim gi Hindiston 
g) qadim gi Gretsiya
62) Insoniylik - oliy, deyarli etishib bo‘lmaydigan idealdir, u barcha konkret 
etuklik va takom illiklarning yig'indisi bo‘lib, unga faqat o ‘tm ishda yashaganlar 
erishganlar, degan fikr kim ga tegishli?
*a) K onfutsiy
b) Sitseron 
v) Forobiy 
g) G egel
63) 
Insonning, ijtimoiy guruhlarning va umuman jam iyatning xatti-harakati 
anglanm agan psixik faoliyat, instiktlarga bog‘liq, degan fikrni kim aytgan?
a) Karl Y aspers
b) O gyust Kont
171

---

*v) Zigm und Freyd 
g) N ikolay B erdyaev
64) Qaysi b ir jav o b d a faqatgina siyosiy-sotsial institutlar ko'rsatilgan?
a) banklar, davlat, mulk, oila
*b) partiya, davlat, kasaba uyushmalari 
v) davlat, kasaba uyushmalari, biznes, oila 
g) ta ’lim, din, madaniyat, oila.
65) B ozor iqtisodiyoti sharoitida oilaning qaysi vazifalari k o ‘proq ahamiyat kasb 
etadi?
*a) x o ‘jalik , tarbiyaviy, iqtisodiy
b) avlodlam i etishtirish, regulyativ (tartibga solish), iqtisodiy 
v) b o ‘sh vaqtdan unumli foydalanish, avlodlam i etishtirish 
g) iqtisodiy, x o ‘jalik-m aishiy, avlodlam i etishtirish
66) Q adim gi H indistonda jam iyat qanday ijtimoiy tabaqalarga bo ‘lingan?
a) braxm anlar, savdogarlar, plebeylar, dehqonlar
b) patritsiylar, braxmanlar, shudralar, mulkdorlar
v) braxm anlar, harbiylar, boshqaruvchilar, faylasuflar 
*g) braxm anlar, kshatriylar, vayshlar, shudralar
67) Q uyida shaxsga berilgan ta ’rifning qaysi biri m ukam m alroq hisoblanadi?
a) shaxs tabiatdan yuqori turuvchi sotsial mavjudot.
b) shaxs alohida yarq etgan individuallik. 
v) shaxs tarixni harakatga keltiruvchi kuch.
*g) shaxs sotsial mavjudot, sotsial hayotning ongli sub’ekti b o ‘lgan har bir inson.
68) Quyidagi javoblam ing qaysi birida sotsial-dem ografik guruhlar ko'rsatilgan? 
*a) yoshlar, xotin-qizlar, erkaklar, keksalar.
b) shahar va qishloq aholisi, malakali ishchilar, yoshlar. 
v) ijarachilar, xotin-qizlar, ilm iy-texnik xodimlar. 
g) dehqonlar, mulkdorlar, muxandis-texnik xodimlar.
69) 0 ‘zbekistonda nikohlanish yoshi qanday?
a) ayollar 18 yoshdan, erkaklar 19 yoshdan. 
.
b) ayollar 16 yoshdan, erkaklar 17 yoshdan.
*v) ayollar 19 yoshdan, erkaklar 20 yoshdan.
g) ayollar 16 yoshdan, erkaklar 18 yoshdan.
70) Shaxs ijtim oiy maqomining o ‘zgarishiga nim a deb ataladi ?
a) m ansab pog'onasi
*b) sotsial m obillik 
v) reyting
5) k o ‘rsatkich
172

---

71) Quyidagilardan qaysi biri madaniyat elementi hisoblanm aydi ?
a) til
b) belgilar
v) qadriyatlar 
*g) atrof-m uhit
72) Aynan o ‘rta tabaqalar jam iyatni boshqaruvchi kuch, chunki ular jam iyatning 
qaram a qarshi qutblari (juda boyib ketganlar va haddan ortiq kam bag‘allashganlar) 
o ‘rtasidagi ziddiyatni engib o ‘tishga qodir, degan fikr qaysi m utafakkirga tegishli?
a) Platon
b) Konfutsiy 
*v) Aristotel
g) Sokrat
73) O ‘zbekistonda fuqarolam ing o ‘zini -o ‘zi boshqarish organlari (m ahalla) raislari 
(o q so q o lla ri) qancha m uddatga saylanadilar?
a) 1,5 yilga
b) 2 yilga 
*v) 5 yilga
g) 3 yilga
74) Sotsial stratifikatsiyaning mohiyati nimani anglatadi?
*a) ijtimoiy tabaqalanish, guruhlar, ijtimoiy tengsizlik.
b) past, o ‘rta, yuqori sinflar, kiyinish odati, so ‘zlashuvning o ‘ziga xosligi.
v) daromad, boylik, ob ro ‘.
g) kasb mahorati, tabaqalanish, boylik.
75) Diniy sohadagi tolerantlik tushunchasi nimani anglatadi?
a) turli sinflar, ijtimoiy guruhlar va qatlam lar bilan ham jihatlik
b) turli dinlar o ‘rtasiga nizo,adovat urug'larini sochish
v) dindagi turli yo'nalishlar, mazhablarni bir -biriga q o ‘shib yuborishga urinish 
*g) boshqa dindagilarning odatlari, his tuyg'ulari, fikr m ulohazalari, g'oyalari va 
e ’tiqodlariga nisbatan sabr-toqatli bo'lish
76) Urbanizatsiya haqidagi qaysi fikr to ‘g ‘ri?
a) sovuq m uhitda yashovchi kishilarning m o“ tadil muhitdagi joylarga ommaviy 
k o'chib o'tishi
b) shaharda yashovchilam ing shahardan tashqariga k o ‘chishi
*v) shaharlam ing kengayishi, shahar aholisining o ‘sishi va shaharga xos turmush 
larzining kuchayishi 
g) shahar aholisining jinsiy va yoshga oid ko‘rsatgichlari
77) I'uqarolik jam iyatining m ohiyati qaysi javobda toMiqroq aks etgan?
и) bir m amlakat fuqarolarining jam iyati
173

---

*b) 
k o ‘ngilli 
birlashm alam ing 
nosiyosiy 
y ig ‘indisi 
b o ‘lib, 
ular 
orqali 
individlam ing ijtimoiy, iqtisodiy, m a’naviy ehtiyojlari am alga oshiriladi 
v) davlatning iqtisodiy asosi
g) jam iyatning siyosiy jarayonlarda faol ishtirok etuvchi qismi
78) Qaysi jav o b d a ijtimoiylashuv o ‘zining to ‘la ifodasini topmagan?
*a) bolani tarbiyalash jarayoni
b) kishilam ing birgalikda samarali faoliyat yuritishni o ‘rganish jarayoni 
v) insonning butun umri davom ida jam iyatning ijtimoiy va madaniy qadriyatlarini 
o ‘zlashtirish jarayoni 
g) individning ijtimoiy hayotga kirishi jarayoni
79) Ijtim oiylashuv zam riyati nim a bilan belgilangan?
a) insonning biologik xususiyatlari bilan
*b) ijtimoiy sabablar bilan 
v) u bilan ham , bu bilan ham belgilangan emas 
g) ham biologik, ham ijtimoiy sabablar bilan
80) Hech kim va hech qanday hokimiyat xalqqa ixtiyoriy ravishda ozodlik 
berm aydi, degan fikm i jadidlam ing qaysi biri aytgan edi?
a) A bdurauf Fitrat
b) Abdulham id C ho‘lpon
v) M u n aw arq o ri Abdurashidxonov 
*g) M ahm udxo‘j a Behbudiy
81) H ukm dor qanday masalani hal qilm asin, eng a w a l o ‘zini fuqaro o ‘m ida, ulami 
esa o ‘z o ‘rnida tasavvur qilm og‘i lozim, bu adolatni ta ’m inlashga imkon yaratadi, 
degan fikr kim ga tegishli?
a) Furqat
b) Berdaq 
*v) A .Donish
g) N avoiy
82) Qaysi bir davlat arbobining fikricha, davlat ishlarini boshqaradigan kishilar 
hukm dorga sodiq, axloqiy sof, haqqoniy va tashabbuskor b o iis h i kerak?
*a) Am ir Tem ur 
.
b) A lisher Navoiy 
v) U lug‘bek 
g) Lenin
83) O lz hokim iyatini saqlash m aqsadida hukm dor har qanday usullam i qo ‘llashga 
haqli, degan g ‘oya qanday nom bilan ataladi?
a) konform izm
*b) makiavellizm 
v) russoizm
174

---

g) marksizm
84) Bu orolda er ijtimoiy mulk, ishlab chiqarilgan barcha m ahsulot jam iyatniki, 
barcha
kishilar m ehnat qiladilar, ish vaqti 6 soatdan iborat. Gap qaysi orol haqida 
ketyapti?
a) A tlantida
b) Kipr 
v) Saxalin
*g) U topiya
85) H okim iyatning boMinishi tam oyiliga k o 'ra quyidagi hokim iyatlar amal qiladi:
a) m atbuot hokim iyati, ommaviy hokimiyat, saylangan hokim iyat
b) harbiy hokim iyat, qonuniy hokimiyat, m arkaziy hokim iyat 
*v) qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi, sud hokimiyati
g) m arkazdan qochuvchi, m arkazga intiluvchi, neytral hokim iyat
86) Jam iyatning ijtimoiy tuzilishi quyidagi javoblarning qaysi birida to ‘g ‘ri 
ifodalangan?
*a) o ‘zaro bogMangan va o ‘zaro aloqada bo'lgan ijtimoiy guruhlar, ijtimoiy 
institutsiyalar va ular o ‘rtasidagi m unosabatlarning yig'indisi
b) o ‘zaro ta ’sirdagi ijtimoiy birlik va guruhlarning y ig ‘indisi 
v) o ‘zaro ta ’sir qilayotgan etnoslar y ig ‘indisi 
g) jam iyatda m avjud turli m adaniyatlam ing y ig ‘indisi
87) Javoblarning qaysi biri siyosiy m unosabatlam i ifodalamaydi:
a) sinflar, yirik ijtimoiy guruhlar orasidagi m unosabatlar
*b) shaxslararo m unosabatlar 
v) siyosiy tashkilotlar o ‘rtasidagi m unosabatlar 
g) hokim iyatni am alga oshirishga taalluqli m unosabatlar
88) Aristotel va Platonning qulchilikka munosabati qanday b o ‘lgan?
a) qulchilik inson huquqlariga zid holat deb hisoblashgan
b) qulchilikka qarshi kurashish kerak deb hisoblashgan
v) barcha odam lar erkin bo ‘lib tug‘iladilar, qulchilik notabiiy holat deb 
hisoblashgan
*g) qulchilik normal va tabiiy holat deb hisoblashgan
89) Q uyidagi m utafakkirlam ing qaysi biri hokim iyat faylasuflarga tegishli boMishi 
kerak, deb hisoblagan?
a) T .M or
b) Sitseron 
*v) Platon
g) M arks
175

---

90) Javoblam ing qaysi birida ijtimoiy shartnom a nazariyasini rivojlantirgan 
kishilar
k o ‘rsatilgan?
a) Aristotel, K ont, Rassel 
*b) Gobbs, Lokk, Russo
v) Gegel, K ant, Shelling 
g) Forobiy, Beruniy, Navoiy
91) Ijtim oiy shartnom a nazariyasining mazmuni nim adan iborat?
*a) muayyan kishilar jam oasi a ’zolari o ‘zaro "o‘zlaridan yuqori turuvchi" davlat 
tuzish haqida kelishib oladilar
b) ikkita davlat uchinchi bir davlatni tuzish haqida qaror qiladilar
v) bosqinchi davlatlar o ‘zlari bosib olgan hududda ulam ga bo‘ysunuvchi davlat 
tuzish haqida kelishib oladilar 
g) qabila boshliqlar qabilalam ing bitta yagona davlatga birlashishi haqida qaror 
qiladilar
92) M illatlam ing vujudga kelish davri:
a) qadimgi dunyoda
b) o ‘rta asrlarda
*v) kapitalizm davrida 
g) sotsializm davrida
93) Insonning m illiy m an su b lig in i... belgilaydi. 
a) davlat
*b) ota onasi 
v) insonning o ‘zi 
g) xalqaro shartnom a
94) Keng m a’noda jam iyat - bu...
a) davlat
b) jam iyat taraqqiyotining muayyan bosqichi 
v) xalq
*g) moddiy dunyoning tabiatdan ajralib chiqqan qismi
95) Echimi insoniyatning ijtimoiy taraqqiyoti va sivilizatsiyalam ing saqlanib 
qolishiga ta ’sir qiluvchi ijtimoiy-tabiiy m uam m olar y ig ‘in d is i... deyiladi
a) futurologiya
b) ijtimoiy m uam m olar
*v) umumbashariy muammolar 
g) texnologik muammolar
96) Inson - ijtimoiy mavjudot, davlat - jam oalar ittifoqining rivojlangan shakli, 
jam oa esa - rivojlangan oiladir, degan fikmi kim aytgan?
a) Platon
176

---

♦b) Aristotel 
v) ( ieraklik 
ц) I'ifagor
<>7) Insonni tushunishda kosm otsentrizm nuqtai nazari hukm ronlik qilgan davr: 
n) ibtidoiy dunyo
b) yangi davr 
v) o 'rta asrlar 
*g) qadimgi dunyo
9X) Insonni tushunishda teotsentrizm nuqtai nazari hukm ronlik qilgan davr:
a) ibtidoiy dunyo
b) yangi davr 
*v) o 'rta asrlar
g) qadimgi dunyo
99) Insonni tushunishda antropotsentrizm nuqtai nazari hukm ronlik qilgan davr: 
a) ibtidoiy dunyo
*b) yangi davr 
v) o 'rta asrlar 
g) qadimgi dunyo
100) Insonning jin si, yoshi, m utaxasisligi, kelib chiqishi, qon-qardoshlik aloqalari, 
oilaviy ahvoli, mulkiy darajasi va shu kabi belgilariga k o ‘ra jam iyatda tutgan
o'rni...
deyiladi.
a) ijtimoiy guruh
b) ijtimoiy sin f
v) ijtimoiy tuzilish 
*g) ijtimoiy mavqe
177

---

A D A B IY O T L A R
1.K arim ov LA. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot y o ’lida. 6-j., Т., 
O ’zbekiston, 1998.
2.Karim ov I.A. Biz kelajagimizni o ’z qo ’lim iz bilan quramiz. 7-j., Т., 
O ’zbekiston, 1999.
3.Karim ov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin v a farovon hayot - pirovard 
m aqsadim iz. 8-j., Т., O ’zbekiston, 2000.
4.Karim ov I.A. V atan ravnaqi uchun har birim iz m as’ulmiz. 9-j., O ’zbekiston, 
2001
.
5.Karim ov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashm oq kerak. 10-j., 
O ’zbekiston, 2002.
6.Karim ov I.A. M illiy istiqlol mafkurasi - xalq e ’tiqodi va buyuk kelajakka 
ishonchdir. Т., O ’zbekiston. 2000.
7.M ahm udov T. M ustaqillik v a m a’naviyat. Т.: 2001.
8.M urodov X., M uxam m adiev N., Jam olov G ’. O ’zbekiston jahon 
ham jam iyati safida. Т., 2000.
9.Xurram Baraka. T a s a w u f va X oja Ahrori Valiy. Samarqand, 1997.
10.Choriev A. Inson falsafasi. I kitob. Inson to ’g ’risidagi falsafiy fikrlar 
taraqqiyoti. Q arshi, 1998.
1 l.C horiev A. T a s a w u f falsafasida inson qiyofasi. Qarshi, 1997.
12.Choriev A. M illatlararo m unosabat madaniyati. Qarshi, 1993.
13.Choriev A. Inson falsafasi. II kitob. M ustaqil shaxs. Т., 2002.

---

M U N D A R IJA
K irish.................................................................................................................................... ...3
1-mavzu. "Shaxs va jam iyat" kursining m azm uni va vazifalari................................ 4
2-m avzu. Inson bioijtimoiy m avjudot........................................................................... ...11
3-m avzu. Qadim gi dunyoda ijtimoiy fik rlar............................................................... ... 17
4-m avzu. 
O 'rta
Osiyo 
m utafakkirlarining 
inson 
va jam iyathaqidagi 
ta ’lim otlari 
...30
5-m avzu. Evropada inson va jam iyatning m ohiyati to ’g ’risidagi g ’o yalar......... ....55
6-m avzu. Hozirgi davrda shaxs va jam iyat taraqqiyoti m asalalariga doir fikrlar
va q arashlar........................................................................................................................ ... 78
7-m avzu. Jam iyatning