Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

"Ekstremizm - hokimiyatni kuch ishlatib 
egallash yoki hokimiyatni kuch ishlatib ushlab turish, shuningdek, davlatdagi 
konstitutsiyaviy tuzumni kuch ishlatib о 'zgartirish, shunga о ’xshab jamoat 
xavfsizligiga kuch ishlatib tajovuz qilish, shu jumladan, yuqorida qayd etilgan 
maqsadlar uchun qurolli uyushma tashkil etish va ularda ishtirok etishga 
qaratilgan milliy qonun bilan tegishlicha jinoyat deb belgilangan har qanday 
qilmish tushuniladi".
X alqaro terrorizm va diniy ekstremizm xavfini istiqlolning ilk yillaridayoq 
birinchi Prezidentim iz Islom K arim ov k o ’rsatib o ’tgan edi. BM T, EX H T va 
boshqa tashkilotlar m inbarlaridan nutq so’zlab, jahon hamjamiyati e ’tiborini 
xalqaro terrorizm va ekstrem izm ning globallashuviga, ayrim m am lakatlam ing 
xalqaro terrorchi va ekstrem istlam i tayyorlash inkubatoriga aylanib borayotganiga 
qaratdi.
Shuningdek Islom Karim ov bundan o ’n yillar oldinroq diniy ekstrem izm va 
fundam entalizm , nakobiznes, qurol savdosidek uyushgan jinoyatchilikning xalqaro 
terroristik tashkilotlarga k o ’mak berayotgani, xalqaro uyushgan jinoyatchilikning 
m am lakatim iz 
xavfsizligiga 
ochiqdan-ochiq 
tahdid 
solayotganiga 
dunyo 
ham jam iyatining e ’tiborini qaratgan edi.
D avlatim iz rahbari jah o n ham jam iyatini ogohlantirar ekan, qanchalar 
qudratli b o ’lmasin, hech bir davlat bu ofat xurujidan xoli em asligini ta ’kidladi. 
Am m o bu ogohlantirishlarga unchalik e ’tibor berilmadi. Bu borada jahon 
ham jam iyatining k o ’zi ochilishiga 2001 yilning 11 sentyabrida AQShda b o ’lgan 
eng dahshatli terrorchilik harakati sabab bo’ldi. N atijada terrorga qarshi koalitsiya 
tashkil etilib, O ’zbekiston uning faol q o ’llab-quw atlovchilaridan biriga aylandi. 
2001 yil 13 sentyabrdayoq O ’zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar fazirligi BM T 
Bosh kotibiga bayonot y o ’llab, terrorizm ga qarshi xalqaro markazni zudlik bilan 
yaratish zarurati yuzaga kelganini bildirdi.
154

---

N yu-Y ork va V ashingtonda am alga oshirilgan terrorchilik harakatiaridan 
keyin terrorizm ga qarshi koalitsiya kuchlari va eng avvalo AQSh tomonidan 
A fg’onistondagi toliblarga va "Al-Qoida" terrorchilariga zarba berildi. Shundan 
so ’ng Iroqdagi rejim b artaraf etildi. Bu bilan betun er yuzidagi tinchliksevar 
xalqlarga x a v f tu g ’dirib turgan xalqaro terrorchi va ekstrem istlarga jiddiy zarba 
berildi. Biroq ular hali uzil-kesil y o ’q qilingan emas. Ancha yillardan buyon 
Rossiya, Fransiya, Turkiya, Indoneziya, Ispaniya, Isroil, Livan, Hindiston, 
Pokiston va boshqa m am lakatlar terrorizm ning jabrini tortib kelmoqdalar.
2001 
yil dekabrida Evropa Ittifoqi ilk bor terrorchi tashkilotlar va 
terorchilikda gum on qilinayotgan kishilar ro ’yxatini e ’ln qildi va u vaqti-vaqti 
bilan to ’ldirib borilm oqda. Ularga qarshi kurashning dastlaki qadamlari sifatida 
Evropa Ittifoqi tom onidan U m um evropa qam oqqa olish orderi, terroristlarga 
moliyaviy ko ’mak berilishining oldini olish kabi tadbirlar Rejasini ishlab chiqdi. 
Ammo k o ’pchilik ekspertlarning fikricha bular etarlicha sam ara bermadi va 
yaqinda M adridda yuz bergan fojiali voqelarning oldini ololm adi. Yhqinda 
Bryusselda Evroittifoq tom onidan e ’lon qilingan D eklaratsiyaga muvofiq 2004 yil 
30 iyungacha ushbu ittifoqqa a ’zo davlatlam ing barchasida qam oqqa olish 
bo ’yicha yagona Evropa orderi qabul qilinadi. Bu narsa terrorizm da gumon 
qilinayotgan shaxsni ekstraditsiya qilishda k o ’zda tutilgan am allam i bajarmasdan 
bir-biriga avtom atik tarzda berishni anglatadi. Yangi tadbirlar orasida chegaralarda 
pasport nazoratini kuchaytirish, Evroittifoq doirasida bir-birini axborotlar bilan 
xabardor qilish tizim ini takom illashtirish, bu y o ’nalishda razvedka xabarlarini 
alm ashishni takom illashtirish kabilarni o ’z ichiga oladi.
Terrorizm ning jirkanch mantiqi shunda nam oyon b o ’ladiki, ular kuch 
ishlatish, y a ’ni portlatish, o ’t qo ’yish, radioaktiv, biologik, portlovchi, kimyoviy, 
shuningdek, zaharlovchi m oddalam i ishlatish yoki ishlatish bilan q o ’rqitish, er usti, 
suv va havo transporti vositalarini q o ’lga olish yoki bunday transport vositalariga 
portlovchi m oddalarni joylashtirish y o ’li bilan portlatish, eng dahshatlisi, bunday 
harakatlarni faqat aholi gavjum va om m aviy tadbirlar o ’tkazilayotgan joylarda 
am alga oshirish orqali vahim a ko’tarish va tartibsizliklar keltirib chiqarish bilan 
o ’zlarining g ’alam islarcha m aqsadlariga erishimiz, deb o ’ylaydilar. Bugungi kunda 
ko ’plab m am lakatlam ing radio va televidenie xabarlarida yangi va yangi jinoyat 
usullari haqida, y a ’ni yondirish, q o ’poruvchilik, kishilarni ommaviy o ’ldirish, 
ularni garovga olish, erda, suvda va havodagi terrorchilik harakatlari, shaharlarda, 
qishloqlarda, transportda, xullas ham m a erda, umuman vahshiylarning nosog’lom 
xayoli qaerni xohlasa, o ’sha erda am alga oshirilayotgani haqida axborotlar 
berilmoqda. U lam ing eng asosiy maqsadi - ommaviy qotillik - aholining 
him oyaga muhtoj b o ’lgan qatlami bo ’lmish bolalarni, ayollam i, keksalami 
o ’ldirish. Ular uchun inson hayoti hech narsa emas.
2004 yil m art oyida M adridda bo ’lgan bir qator terrorchilik harakatiaridan 
so ’ng ko ’p Evropa m am lakatlarining fuqarolari shunday jinoyatlar ulam ing 
davlatida ham b o ’lishi m um kin, deb o ’ylam oqdalar. Bugungi kunda xalqaro 
terrorizm va diniy ekstrem izm butun insoniyatga - Vashingtondan Moskvagacha, 
Bali orolidan Toshkentgacha, Hindistondan Afrikagacha, Yaqin Sharqdan 
Filippingacha x a v f tu g ’dirm oqda.
155

---

Y uqorida aytib o ’tilgan voqealar tufayli, y a ’ni A QShdagi portlashlar, 
Rossiyadagi terrorchilik harakatlari va boshqa shunga o ’xshash hodisalardan keyin 
ikki yil o ’tgach, 2004 yil apreliga kelibgina Evropa Ittifoqi doirasida terrorchilikka 
qarshi kurash E vropa koordinatori lavozimi joriy etildi. M azkur lavozimni 
egallagan shaxs (Giys de Vries - N iderlandiya Ichki ishlar vazirining sobiq 
o ’rinbosari) va uning idorasi yaqin vaqt ichida Evroittifoq davlatlari aholisini 
terrorchi tashkilotlar tom onidan ehtimol tutilgan xurujlar xavfidan himoyalashning 
yagona strategiyasini ishlab chiqish bilan shug’ullanadi.
Terrorizm va ekstremizmni engish uchun chuqur, puxta ishlab chiqilgan va 
doim rivojlanishda bo ’lgan strategiya kerak. Bu borada barcha m am lakatlam ing 
uyushgan harakatlari lozim. Bunday ittifoqqa uyushgan davlatlar undagi har bir 
davlatning m uam m osini o ’z m uam m olaridek qabul qilishi va uni sherikchilikda hal 
qilishning yo ’llarini ishlab chiqishlari kerak.
Terrorchilik hodisalarining yuz berayotgani turli m am lakatlarda ana shu 
xavfli hodisaga nisbatan qabul qilingan qonunchilik hujjatlari qabul qilinishi 
tajribasi qandayligini o ’rganishni taqazo etadi. Bu narsa m am lakatim izda shu kabi 
qonunchilik aktlari ishlab chiqilishiga nam una sifatida xizmat qilishi mumkinligi 
jihatidan aham iyatlidir. M asalan, A Q Shda terrorizm ga qarshi kurash haqidagi 
qonun 1996 yilda qabul qilingan bo ’lib, unda 30 dan ortiq hatti-harakat terrorizm 
sifatida ko ’rsatilgan. U nda jum ladan, AQSh hukumati tom onidan terrorizmni 
q o ’llab-quvvatlovchi deb tan olingan davlatlarga yordam ko ’rsatilmasligi aniq 
k o ’rsatilgan.
Peruda 1992 yilda qabul qilingan "Terrorizm bilan bog’liq jinoyatlar" 
normativ hujjat davlatning m azkur tipdagi xavfga qarshi kurashiga nam una bo’la 
oladi. Bu hujjatda terroristik faoliyatda qatnashgani uchun qattiq javobgarlik joriy 
etilgan. Bu m azkur davlatda m avjud b o ’lgan faol terroristik tashkilotlar, guruhlar, 
harakatlar tarixi va am aliyotining natijasi hamdir. Terroristik tashkilotlar rahbarlari 
va dohiylari uchun ushbu hujjatga muvofiq umrbod qamoq, oddiy qatnashchilarga 
esa - 30 yil qam oq muddati ko ’zda tutilgan. Peru qonunchiligiga muvofiq 
terrorizm bilan bo g ’liq jinoyatlar uchun sudlangan kishilar Jinoyat kodeksi va 
Jazoni o ’tash K odeksida k o ’zda tutilgan im tiyozlam ing hech biridan foydalana 
olmaydi.
Ispaniya qonunchiligida asosan terorristik voqealar bilan kurashishga emas, 
ulam ing profilaktikasiga e ’tibor berilgan. Unga muvofiq qurol va o ’q-dori saqlash, 
portlovchi, yondiruvchi, bo ’g ’uvchi m oddalar va vositalar saqlash, ulam i ishlab 
chiqarish, sotish, etkazib berish, shuningdek, ulgjni o ’m atish va foydalanish 
terroristik tashkilotga a ’zo b o ’lgan kishilar tom onidan yoki ular bilan hamkorlik 
qiluvchi kishilar tomonidan sodir etilsa uzoq yillik ozodlikdan mahrum etish bilan 
jazolanadi.
Fransiyada ham 1986 yilda terrorizm ga qarshi kurash va davlat xavfsizligiga 
x av f tug’dirish haqida qonun qabul qilingan. Boshqa davlatlardagidan farqli 
ravishda unda terrorizm ga ta ’r if berilmagan. Bu mam lakat Jinoyat kodeksi 
tomonidan u yoki bu harakatni terrorizm deb atash uchun ikki shart mavjud. 
Birinchidan, bu jinoyat jam oat tartibini xavfli ravishda buzish m aqsadida amalga 
oshirilsa. Ikkinchidan, uni am alga oshirish paytida terror usullari qo’llanilsa.
156

---

Y urtim izning mustaqil siyosati, uning taraqqiyoti sur’atlari kim largadir xush 
kelm ayotgan b o ’lishi mumkin. M ustaqillik - bu bizning hayotim iz, taqdirim iz, 
dunyoqarashim iz. Hech narsa - na terrorchi va ekstrem istlarning g ’alam islarcha 
harakati, na tinch aholi va sadoqatli yurt him oyachilari bo’lmish askarlarim iz va 
huquq-tartibot organlari xodim larining 1999 yil fevraldagi va 2004 yil martdagi 
voqealarda bevaqt halok b o ’lishi m ustaqillik ishining to ’g ’riligiga b o ’lgan 
ishonchim izni 
so ’ndira 
olmaydi. 
M azkur 
m avzu 
s o ’ngida 
birinchi 
Prezidentim izning O ’zbekiston televideniesiga 2004 yil 28-30 mart voqealari 
m unosabati 
bilan 
bergan 
m axsus 
intervyusidagi 
quyidagi 
so ’zlami 
keltirm oqchim iz: "X alqim iz bunday sinovlarni ilgari ham boshdan kechirgan va 
ulam i m ardona engib o'tgan. Shuning uchun barcham iz bir yoqadan bosh chiqarib, 
q at’iyat bilan harakat qilishim iz, bizga atalgan g o ’zal va betakror yurtimiz 
tinchligini saqlashim iz zarur".