Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti
R esu rslar m u a m m o si
Download 5.04 Mb. Pdf ko'rish
|
Qozoqov S, shaxs va jamiyat. pdf (1)
|
2.
R esu rslar m u a m m o si. Insoniyat o ’z tarixi davom ida o ’zining turli-tuman ehtiyojlarini qondirish m aqsadida ishlab chiqarishni tashkil etish va 147 rivojlantirishga, uni doim o tabiiy resurslar bilan ta ’m inlashga harakat qilib kelgan. H ozirgi paytda insoniyatning ishlab chiqarish taraqqiyoti ju d a katta tezlik bilan bormoqda. XX asm ing 75 yili m obaynida dunyoda sanoat ishlab chiqarishi 16 marta, energiyani iste’m ol qilish 11 marta, neft iste’mol qilish esa 100 martadan ortiq, p o ’lat ishlab chiqarish 25 marta, alyuminiy ishlab chiqarish 2000 martadan ortiqqa oshdi. K o ’rinib turibdiki, bu holat oshsa-oshadiki, kam aymaydi. Ana shunday holatda insoniyat o ’ziga zarur bo ’lgan tabiiy resurslam i topa oladimi, ular tugab qolm aydim i, degan savollar tu g ’iladi. So’nggi paytlarda insoniyatning mineral xom ashyo va energiya bilan ta ’minlanish m uam m osi m uhim ahamiyat kasb etmoqda. Foydali qazilm alar, jum ladan a n ’anaviy energiya m anbalari tezlik bilan qim m atlashm oqda, ulardan ba’zilari esa tugab qolish mum kinligi xavfi paydo b o ’lmoqda. Foydali qazilmalar, yoki m inerallar tabiatning tiklanm aydigan resurslari qatoriga kiradi, y a’ni ulam ing hosil b o ’lish tezligi ulardan foydalanish tezligiga nisbatan ju d a pastdir. U lam ing bir m arta foydalaniladigan (masalan, uglevodorodlar) va k o ’p marta foydalaniladigan (m asalan, metallar) turlari mavjud. Ishlab chiqarishning taraqqiyoti, xom ashyolardan foydalanishning tezlashuvi bois ulam ing kamayishi ham tezlashm oqda. M asalan, yaqin-yaqinlargacha neftni global darajada yangilanuvchi resurs hisoblash mumkin edi, chunki u XIX asm ing o ’rtalarigacha, y a’ni neft m ahsulotlaridan sanoat, energetika, transport va m aishiy sohalarda foydalanish om m aviy foydalanish tezlashguncha tiklanuvchi tabiat resursi sanalardi. H ozir esa uning tabiiy hosil b o ’lish jarayoni uning qazib olinishidan ancha orqaga qolib ketdi, dem ak u tiklanmaydigan resurslar qatoriga kirdi. Turli m etallar borasida ham shu fikm i aytish mumkin. E r yuzi m iqyosida tabiiy resurslam ing tugab qolish xavfi prinsipial jihatdan hozircha y o ’q. Lekin masala ulam ing qaerda, qancha m iqdorda joylashganligida, ulam ing qazib olinishi va foydalanish uchun texnologik jarayonlam ing qanchalik takom iliga etganligi, ulam i qayta ishlashning m aqsadga muvofiqligi, bu qayta ishlashning iqtisodiy jihatdan o ’z-o’zini oqlashi darajasi kabi masalalarga k o ’p jihatdan bog’liq bo ’ladi. D em ak, hozirgi paytda energiya va xom ashyoning absolyut tugashi xavfi y o ’q. Ammo bu holat er yuzining u yoki bu hududida, muayyan m am lakatlarda u yoki bu xom ashyoga, u yoki bu turdagi energiyaga ishlab chiqarishdan kelib chiquvchi ehtiyojlam i qondirish m asalasida m uam m olar b o ’lmaydi, deyishga asos bo’lmaydi. Bu esa o ’z navbatida dunyo iqtisodiyoti, siyosati, texnik jarayonlar va texnologiyalar, ilm -fanlar oldiga k o ’plab murakkab m uam m olam i q o ’yadi. Hozirgi paytda AQ Sh, B uyuk Britaniya, Yaqin Sharq dflvlatlari, Iroq va boshqa m amlakatlar tortilgan murakkab jarayonlar m antig’i ham ana shundan dalolat bermoqda. E nergiya v a xom ashyo muammosining keskinlashuviga mineral resurslar va ishlab chiqarish kuchlarining hududiy joylashtirilishi qanday ekanligi ham ta ’sir ko’rsatadi. O datda xalqaro m ehnat taqsim otining kuchayishi va xalqaro x o ’jalik aloqalarining jipslashuvi u yoki bu mamlakatni o ’z tabiiy resurslariga bog’lanib qolishdan ozod qiladi. Ayni holda moddiy resurslardan foydalanishda tashqi iqtisodiy m unosabatlam ing - savdo, investitsiya, ilm iy-texnik, valyuta-moliyaviy va shu kabilarning aham iyati keskin oshadi. B u esa davlatlam ing dunyo xo ’jalik 148 aloqalarida tobora ixtisoslashib borayotganidan, ulam ing o ’zaro aloqalari kuchayib borayotganidan dalolat beradi. Hozirgi paytda bu sohada ilgari b o ’lganidek, sotsialistik va kapitalistik m am lakatlar orasida sun’iy o ’rnatilgan to ’siqlam ing olib tashlanayotgani ham ijobiy ahamiyat kasb etm oqda. Bu borada m azkur muam m oning keskinligini hozirgi paytda tabiiy resurslar o ’rnini bosuvchi sun’iy m ateriallardan foydalanish, ulardan foydalanish sam aradorligini oshirish, m uqobil energetika m anbalaridan foydalanishga o ’tish kabilar ancha yum shatishi mumkin. Bular esa jam iyatdagi boshqa m uam m olar echimi bilan uzviy b o g ’lanib ketgan. Download 5.04 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|