Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

4. O z iq -o v q a t m uam m osi. 
Er yuzi aholisini oziq-ovqat bilan ta ’minlash 
muammosining echimi ham ju d a qiyin kechadi, bu ayniqsa aholi sonining muttasil 
k o ’payib borishi bilan yanada murakkablashishi mumkin. XXI asm ing dastlabki 
uch yilining nihoyasiga kelib dunyo aholisi 6,2 mlrd. kishiga etdi. Bu albatta 
insoniyatning oziq-ovqatga b o ’lgan ehtiyojini yanada oshiradi. BM Tning Oziq 
ovqat va qishloq xo’jaligi masalalari bo’yicha tashkiloti (FAO)ning "Qishloq 
x o ’jaligi 2000 yilda" dokladiga muvofiq oziq-ovqat m ahsulotlariga ehtiyoj defitsiti 
qiymati 1975 yilgi 4 mlrd. dollardan 25 mlrd. dollarga ko’tarilishi kutilmoqda. Bu 
o ’sha paytda ochlikdan azob chekayotgan 500 mln. bS’lgan kishilarning XXI asr 
boshiga kelib 800 mln. kishiga etishini bildiradi (uning 500 mln. dan ortig’i 
rivojlanayotgan m am lakatlar hisobiga to ’g ’rikeladi). XX asm ing 70-yillarida 
rivojlanayotgan m am lakatlam ing k o ’pchiligi ocharchilik balosiga giriftor b o ’ldilar. 
1972 yilda 49 mamlakatda, 1974 yilda 46 m am lakatda qurg’oqchilik yuz berib, 
m illionlab 
kishilarning 
yostig’ini 
quritdi. 
Ocharchilik 
kishilar 
mehnat 
qobiliyatining jism oniy tom ondan qoniqarli em asligi, o g ’ir kasalliklar, axloqiy 
tubanlashuv v a psixik kasalliklam ing eng asosiy sabablaridan biridir.
K o’pincha 
oziq-ovqat 
m uam m osining 
keskinligi 
rivojlanayotgan 
m am lakatlar hisobiga to ’g ’rikelishi aytiladi. Bu narsa ushbu mamlakatlardagi
150

---

umumiy rivojlanish, texnologik, m oliyaviy, qishloq x o ’jaligi, m a'naviy-m a’rifiy va 
shu kabilam ing past darajasi bilan izohlanadi. Ammo, shunga qaramay, mazkur 
m am lakatlarda etishtirilgan hosilning k o ’paytirilishi, uning saqlanishi tizimi etarli 
em asligiga e ’tibor qaratish kerak. M asalan, BM Tning Oziq ovqat va qishloq 
x o ’jaligi 
masalalari 
b o ’yicha 
tashkiloti 
(FA O) 
mutaxasislari 
fikricha 
rivojlanayotgan m am lakatlarda etishtirilayotgan don va boshqa qishloq xo ’jalik 
mahsulotlari umumiy hajm ining 20-40 foizi saqlash, tashish va sotish jarayonida 
y o ’qolar 
ekan. 
M azkur 
tashkilot 
vakillarining 
fikricha, 
rivojlanayotgan 
m am lakatlar k o ’pincha faqat tashqi insonparvarlik yordam iga ko ’z tikishga 
moyildirlar. Lekin bu m asalaning echimi em as, chunki tashqi yordam qanchalik 
b o ’lganda ham m uammoni echib berishga qodir emas. Har bir mam lakat uni o ’z 
kuchi va ichki im koniyatlari hisobiga echishi kerak.
Shu m a’noda keyingi paytda q o ’shilm aslik harakati m amlakatlarining 
tashabbusini tabriklash kerak. U larning bir necha konferensiyalarida milliy, 
m intaqaviy oziq-ovqat dasturlari ishlab chiqildiki, ularda aholini ish bilan 
ta ’minlash, ersizlarga ishlov berish uchun er ajratish, kichik va o ’rta dehqonlar 
manfaatlarini him oya qiluvchi choralam i am alga oshirish k o ’zda tutilgan. Albatta 
m azkur dasturlarda chetdan olinuvchi yordam ga o ’rin ajratilgan bo ’lsa-da, asosiy 
e ’tibor qishloq xo ’jaligini tez yuksaltirishga qobil rayonlarni aniqlash, irrigatsiya 
va m elioratsiya tizim larini yaratish (ko’pincha chet el yordam ida) va ulardan 
foydalanish tadbirlarini ishlab chiqish, qishloq x o ’ja lik mahsulotlarini eksport 
qiluvchi davlatlar bilan qishloq x o ’ja lik va irrigatsiya sohasida q o ’shma korxonalar 
tuzish, bu sohaga zarur b o ’lgan kim yoviy o ’g ’itlar va qishloq x o ’ja lik texnikasi 
ishlab chiqarish va sotish orqali ularning bahosini pasaytirish, sahrolar 
kengayishining oldini oluvchi tadbirlam i am alga oshirish, qishloq xo ’jaligi ekinlari 
kasalliklari va zararkunandalariga qarshi kurashish, bu y o ’nalishdagi ilg’or 
bilim larni egallash va ulam i o ’zaro ayirboshlash, turli ekinlardan yuqori hosil 
etishtirish, ulami y ig ’ib olish, tashish va saqlash b o ’yicha ilg’or texnologiyalarni 
egallash b o ’yicha xalqaro ham korlik qilish va shu kabilarga qaratilishi kerak. 
M azkur y o ’nalishlam ing k o ’pchiligi hozirgi paytda m ustaqillikka erishgan MDH 
davlatlarida 
ancha 
m uvaffaqiyat 
bilan 
am alga 
oshirilm oqda. 
Bizning 
m am lakatim izda ham bu borada qator rivojlangan davlatlar bilan ham korlikda 
k o ’plab loyihalar am alga oshirilm oqda.
Shuni ta ’kidlash joizki, XX asrning 80-90 yillaridan boshlab qudratli 
rivojlangan davlatlam ing oziq-ovqat m asalasiga e ’tiborida ancha o ’zgarishlar yuz 
berdi. Bu m am lakatlarda ozodlikka erishgan davlatlam ing "asosiy ehtiyojlari" 
konsepsiyasi keng tarqaldi. Bu qiyin intensiv xarakterdagi sanoat tarmoqlarini 
m azkur m am lakatlarga joylashtirish orqali ularning sanoatini rivojlantirish, ayni 
paytda ulami o ’z ishlab chiqarish tizim iga bo ’ysundirib olishga intilishdan ham 
dalolat 
beradi. 
Bu 
yangi 
strategiya 
qudratli 
rivojlangan 
davlatlam ing 
rivojlanayotgan m am lakatlardagi oziq-ovqat, agrar sohalaridagi muammolarni 
echishga hissa q o ’shish orqali ulardagi keskin ijtimoiy va siyosiy vaziyatga ta ’sir 
qiluvchi sabablam i echishga qaror qilganini, ayni holda ulami o ’z ta ’siriga olishga 
intilayotganini 
bildiradi. 
Buni 
G ’arb davlatlarining etakchi 
iqtisodchilari
151

---

rivojlanayotgan davlatlarda am alga oshirishni tak lif etayotgan agrar, ta ’lim, 
sog’liqni saqlash sohalaridagi islohotlar mazmunida kuzatish mumkin.
O ziq-ovqat muam m osi - iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy jihatlarga ega b o ’lgan 
keng qam rovli m urakkab m uam m odir. U yoki bu mamlakatning oziq-ovqat bilan 
ta ’m inlanishi k o ’p jihatdan tabiiy omillarga, qishloq x o ’jaligining ob-havo va iqlim 
sharoitlariga bo g ’liq. Q urg’oqchilik, suv toshqinlari, epidem iya va chorvaning 
kasallanishi hodisalari nafaqat rivojlanayotgan, balki qishloq xo ’ja lig i rivojlangan 
m am lakatlam ing ahvoliga ham katta ta ’sir qiluvchi faktorlardir. B ular bilan bir 
qatorda oziq-ovqat m uam m osiga iqtisodiy, siyosiy sabablar ham belgilovchi ta ’sir 
k o ’rsatadi.
Y uqorida tilga olingan va tilga olinm agan umumbashariy aham iyatga m olik 
m uam m olar vujudga kelishining sababchisi eng a w a lo insonning o ’zidir, K onkret 
inson em as, Er yuzida yashagan va yashayotgan kishilarning barchasidir. U nda 
kim lam ingdir roli nihoyatda kam b o ’lsa, kim lam ingdir, ayniqsa boshqarish va 
muayyan qarorlar qabul qilish imkoniyati bor kishilarning roli ancha-m uncha 
kattadir. A na shunday kishilarda eng avvalo qabul qilinajak qarorlarining ijtimoiy 
oqibatlari, ulam ing kelajakka ta ’siri haqida etarli axborot bo’lganda edi (ehtimol, 
ularda ana shunday axborotlar b o ’lgandir ham) ular o ’zlarining oyoqlariga urilishi 
m um kin b o ’lgan boltani k o ’tarm agan bo’lardilar. Shu m a’nodo XX asrda ana 
shunday um um bashariy m uam m olar echimini topish, ulami bir qadar yum shatish 
yo ’llarini qidirishga bag’ishlangan ilm iy izlanishlam i tashkil etishni m aqsad qilib 
q o ’ygan, am m o bir paytlar sotsialistik mam lakatlar olimlari tom onidan tanqid 
qilingan "Rim klubi"ning tashkilotchisi Aurelio Pechcheining inson haqida aytgan 
quyidagi fikrlari bilan so’zimizni tugatam iz. "Biz sportchilar, kosm onavtlar va 
astronavtlam ing 
ba’zi 
xususiyatlarini 
mukammallashtirishga, 
m ashinalam i, 
jihozlam i, 
m ateriallam i, 
tovuq, 
cho’chqalar 
zotini, 
m akkajuxori 
sortini 
yaxshilashga erishdik, m ehnatning sam aradorligini oshirdik, insonning tez o ’qish 
im koniyatlarini kuchaytirdik, kom pyuterlar bilan muloqotga kirishni o ’rgandik. 
Am m o biz hech qachon o ’zim izning dunyodagi yangi holatimizni his qilish, 
o ’zim iz ega b o ’lgan kuchning qanchalik qudratli ekanini anglash, um um bashariy 
m as’uliyat hissini va o ’z hatti-harakatim iz oqibatlarini baholash qobiliyatim izni 
rivojlantirish 
uchun 
hech 
narsa 
qilmadik... 
O ldimizda 
inson 
sifatlarini 
yaxshilashning ochilmagan cheksiz imkoniyatlari mavjud".
2.