Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi
Bolalar va o‘smirlar sport maktabining asosiy faoliyati
Download 1.48 Mb. Pdf ko'rish
|
Psixologiya va sport psixologiyasi (o`quv qo`llanma) (3)
|
5.1.
Bolalar va o‘smirlar sport maktabining asosiy faoliyati O‗smirlar sport maktabi faoliyatining asosiy yo‗nalishlari huquqiy baza va sport maktablari to‗g‘risidagi nizom bilan belgilanadi. Qo‗shimcha ta‘lim muassasasi sifatida sport maktabi "o‗z-o‗zini takomillashtirish, bilim va ijodkorlikni rivojlantirish, sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, kasbiy o‗zini o‗zi belgilash, jismoniy, intellektual va axloqiy qobiliyatlarni rivojlantirish, o‗z darajalariga erishish uchun mo‗ljallangan. o‗z qobiliyatiga ko‗ra sport muvaffaqiyati". Shunday qilib, bolalar, o‗smirlar va yoshlarni sport bilan shug‘ullanish nafaqat ko‗p qirrali jismoniy tarbiya, turli qobiliyatlarni rivojlantirish va takomillashtirish, balki shug‘ullanuvchilarning shaxsiyatini shakllantirish muammolarini hal qiladi. O‗smirlar sport maktabi oldidagi asosiy davlat vazifasi bolalar va o‗smirlarni maksimal darajada jalb etish orqali ommaviy sportni rivojlantirish bo‗lib qolmoqda. Ikkinchisi, birinchi navbatda, sport maktabi o‗quvchilarining sog‘lig‘ini mustahkamlash, jismoniy rivojlanish darajasini oshirish, axloqiy, axloqiy va irodaviy fazilatlarni rivojlantirish vazifalari bo‗lgan dastlabki sport mashg‘ulotlarining bosqichini anglatadi. Ayni paytda sport yutuqlarining zamonaviy darajasi murabbiylarning kasbiy fazilatlari, ularning bilim va amaliy mahoratiga yuksak talablar qo‗ymoqda. Yoshlar sporti sport zaxiralarini tayyorlashning eng muhim bazasi va universal tarbiya vositasi sifatida sportchining ko‗p yillik tayyorgarligini samarali tashkil etishni, tarbiyaviy va tarbiyaviy ishning yanada oqilona tashkiliy shakllari, vositalari va usullarini izlashni taqozo etadi. Sport maktabi oldiga qo‗yilgan vazifalar uzoq muddatli sport mashg‘ulotlarining butun jarayonining maqsadga muvofiqligi va uzluksizligini nazarda tutadi. Shu bilan birga, ketma-ket hal qilingan vazifalarga qarab, yosh rivojlanish qonuniyatlari va sport mashg‘ulotlari tufayli uzoq muddatli jarayonda bir necha bosqichlar ajratiladi. Sportda butun uzoq muddatli jarayonni dastlabki sport mashg‘ulotlari, boshlang‘ich sport ixtisosligi, yuqori mutaxassislik va sportni takomillashtirish bosqichlariga bo‗lish odatiy holdir. Sport sohasidagi mutaxassislarning ko‗plab ishlanmalariga ko‗ra, bolalarni sportga jalb qilish uchun optimal yosh (dastlabki tayyorgarlik bosqichi) qizlar uchun 7-8 yosh, o‗g‘il bolalar uchun 8-10 yoshdir. Odatda, dastlabki tayyorgarlik bosqichi bir yildan ikki yilgacha davom etadi. Boshlang‘ich sport ixtisosligi bosqichi asosiy tayyorgarlik bosqichi hisoblanadi, bu davrda sport texnikasini takomillashtirish davom etadi, bunda asosiy e‘tibor umumiy ko‗rsatkichlar asosidagi aerob energiya ta‘minoti mexanizmlarini ishlab chiqishga qaratilgan. O‗rtacha bosqichning davomiyligi uch yil - qizlar uchun 9-11 yosh, o‗g‘il bolalar uchun - 10-12 yil. Tanlangan sport turi bo‗yicha chuqur mutaxassislik bosqichi o‗rtacha uch yildan to‗rt yilgacha davom etadi: qizlar uchun - 12-14 yosh, o‗g‘il bolalar uchun - 13-15 yosh. So‗nggi yillarda ko‗plab mualliflarning asarlarida asosiy va malaka oshirish muddatini uzaytirish zarurligi haqidagi g‘oya tobora ko‗proq eshitilmoqda. Bolalar va o‗smirlar sport maktablari bolalar va o‗smirlarning o‗qishga kirishi, o‗qishi va yuqori individual natijalarga erishishi uchun imkoniyat yaratadi. Shunga qaramay, rasmiy ma‘lumotlarga ko‗ra, bolalar va o‗smirlarning 9-10% dan kamrog‘i muntazam ravishda sport bilan shug‘ullanadi. Binobarin, O‗smirlar sport maktabi yordamida ommaviy sportni rivojlantirish muammosini qoniqarli hal etilgan deb hisoblash qiyin. O‗smirlar sport maktabi o‗quvchilarining sport mashg‘ulotlarini sezilarli darajada tark etishi va ularning sport malakasini oshirishni muddatidan oldin to‗xtatishi sport maktablarining sport zaxiralarini tayyorlash borasidagi faoliyati samaradorligini pasaytiradi. Kurash kabi sport turi uchun O‗smirlar sport maktabida iqtidorli sportchilar kontingentini ta‘minlash masalalari ayniqsa dolzarbdir. Barcha yosh guruhlari tizimida amalga oshiriladigan sport zaxirasini tayyorlash ancha qimmatga tushadi. Shu bilan birga, ko‗plab mualliflar o‗z bitiruvchilarini mamlakat terma jamoalariga, hatto ixtisoslashtirilgan sport maktablarida ham jalb qilish ishining past rentabelligini ta‘kidlaydilar. N.J. Bulgakova sport sohasidagi eng nufuzli mutaxassislardan biri bo‗lib, yuqori malakali sportchilar tayyorlanayotganining sabablaridan biri - boshlang‘ich sport mashg‘ulotlari guruhlari umumiy sonining kamligi, o‗smirlar sport maktablarida ommaviy tarbiyaga qiziqishning sustligidir. Bu iqtidorli bolalarni aniqlash va sportga jalb etish imkoniyatlarini sezilarli darajada kamaytiradi. Muallif turli toifadagi sportchilarning optimal miqdoriy nisbati bilan sport zaxirasini tayyorlash bo‗yicha o‗smirlar sport maktabi ishini rejalashtirish zarurligini qayd etadi. O‗smirlar sport maktabi o‗quvchilari kontingentini ko‗p yillik tayyorgarlik jarayonida ko‗zdan kechirish va ayirboshlash ob‘ektiv ta‘sir etuvchi omil hisoblanadi. Amaliyot shuni ko‗rsatadiki, yuqori yutuqlarga qodir bo‗lgan bolalar kontingentining ma‘lum bir ravonligi muqarrar. Shu bilan birga, o‗z mahoratiga erishish uchun 5-8 yillik mashaqqatli tizimli mashg‘ulotlarni o‗tkazgan malakali yosh sportchilarning sportni takomillashtirishni to‗xtatib qo‗ygani haqida ko‗plab faktlarga e‘tibor bermaslik mumkin emas. Sport tayyorgarligining turli bosqichlarida o‗smirlar sport maktabi kontingentining miqdoriy xususiyatlarini tahlil qilish yangi boshlanuvchilardan tortib xalqaro toifadagi sport ustalarigacha bo‗lgan sportchilarni tayyorlashda tark etish shakllari haqida ma‘lum bir tasavvurga ega. Shunday qilib, T.S.Timakova o‗z tadqiqotida quyidagi malaka guruhlarining har biridan sportchilar uchun etarlicha barqaror ishlash ko‗rsatkichlarini oldi, bu bilvosita bolalar sport maktablari samaradorligini aks ettiradi. Ma‘lumotlar shuni ko‗rsatadiki, o‗smirlar sport maktabiga qabul qilingan yangi boshlanuvchilar orasida III kattalar toifasini 24 foizi, uchinchi sinf o‗quvchilari orasida 52 foizi II kattalar toifasini, 2-sinf o‗quvchilarining 38 foizi I kattalar toifasini tamomlagan. , 1-toifali sportchilarning 37 foizi sport ustaligiga nomzod bo‗ldi, 30 foizi sport ustaligiga nomzodlar natijasini ko‗rsatdi. Boshqacha qilib aytadigan bo‗lsak, o‗quvchilarning taxminan 70% uzoq muddatli mashg‘ulotlarning turli bosqichlarida sportni takomillashtirish tugagunga qadar sport maktabida qolishlarini to‗xtatadilar. M.V.Klyuchnikovaning tadqiqotlarida shuni ko‗rsatdiki, sport maktablarida suzish bo‗yicha mashg‘ulotlarni tark etishning asosiy sabablaridan biri bu sportchilarning biologik rivojlanishining tipologik xususiyatlarini erta prognoz qilish mezonlarini o‗z ichiga olgan maqsadli tanlash tartibining yo‗qligi. Natijada, hatto sport sport maktablarida ham, asosan, vaqtinchalik, yoshga bog‘liq ustunliklari tufayli erishgan yutuqlari sportchilar bilan ta‘minlangan. Bunday sportchilarni yoshlar sporti deb tasniflash mumkin va, qoida tariqasida, ularning sport yutuqlari barqarorlashishi yoki yomonlashishi bilan ular yo‗q qilinadi. Muallifning so‗zlariga ko‗ra, u tomonidan yillar davomida kuzatilgan kontingentdan boshlang‘ich sport ixtisosligi guruhlari talabalarining atigi 7 foizi OZSM da o‗qishni tamomlagan, shundan 2,5 foizi RBM da sportni yaxshilashni davom ettirgan. Bundan tashqari, 14-16 yoshda suzuvchilarning 25 foizi boshqa sport turlariga o‗tishgan. Birlamchi tanlovning sifatsizligi shunga mos ravishda o‗quv guruhlarini ishga olishda ham namoyon bo‗ladi. Bir qator ishlar shuni ko‗rsatdiki, keng ko‗lamli dastlabki tayyorgarlik tajribasi - to‗rt yildan ikki yoki uch oygacha - o‗quvchilarning, ayniqsa UTG sport maktabida birinchi yil darslarini tark etishiga ta‘sir qiladi. Yosh sportchilarni holat turiga ko‗ra tasniflashda, turli yillardagi so‗rov ma‘lumotlariga ko‗ra, dastlabki tayyorgarlik bo‗yicha eng qisqa tajribaga ega bo‗lganlar alohida sinfni tashkil etganligi ta‘kidlandi. Ushbu guruh bolalaridagi yurakning mashg‘ulot yukiga javob berish va tiklanish ko‗rsatkichlari shuni ko‗rsatdiki, ular mashg‘ulotlarning 40% gacha o‗ta qizg‘in rejimda bajarilgan. Yosh sportchilar tomonidan mashg‘ulotlarni muddatidan oldin to‗xtatish, asosan, bajarilgan mashqlarning monotonligi va erta aqliy charchoq tufayli mashg‘ulotlarga qiziqishning yo‗qolishi bilan izohlanadi. Tadqiqotlar shuni ko‗rsatdiki, bolalar tomonidan katta hajmdagi vazifalarni bajarish o‗zini oqlamaydi, chunki ular yurak, o‗pka va qon tomirlarining morfofunksional rivojlanishi uchun zarur fiziologik o‗zgarishlarni keltirib chiqarmaydi. Shuni hisobga olish kerakki, sportni erta boshlash bilan uzoq muddatli sport mashg‘ulotlarining uzoq davom etishi ham mashg‘ulotlarni tark etishning ko‗payishiga olib keladi. Davomat kabi ko‗rsatkich yosh sportchilarni tark etishiga sezilarli darajada ta‘sir qiladi. O‗rganish sifati va sur‘ati, bajarilgan vazifalar hajmi bolalarning mashg‘ulotlarga qatnashishiga bog‘liq. Yosh sportchilarning umumiy va maxsus tayyorgarlik darajasi bo‗yicha tengdoshlaridan ortda qolib ketishlariga ko‗p jihatdan mashg‘ulotlarga qatnashmaslik sabab bo‗ladi. Mashg‘ulotlarga tez-tez qatnashmaslik natijasida guruhdan orqada qolish, o‗z qobiliyatiga ishonchsizlik va noqulaylik hissi paydo bo‗ladi. Bularning barchasi shunga mos ravishda sport mashg‘ulotlariga bo‗lgan qiziqishni kamaytiradi va muqarrar ravishda mashg‘ulotlarni tark etishga olib keladi. Bolalarning sport bilan shug‘ullanishning dastlabki bosqichida davomati ko‗p jihatdan o‗quvchilarning ishtiyoqi darajasiga va ularning ota-onalarining mashg‘ulot jarayoniga qiziqishiga bog‘liq. Mixeev A.I. yosh bolalarga xos bo‗lgan beqarorlik, motivatsion munosabatlarning o‗z-o‗zidan paydo bo‗lishi ularning sportga bo‗lgan qiziqishini mustahkamlash va kuchaytirish uchun alohida pedagogik ishlarni talab qilishi ko‗rsatilgan. Shu bilan birga, sport motivatsiyasini shakllantirish bo‗yicha murabbiyning maqsadli faoliyati sportga bo‗lgan qiziqishni rivojlantirish, charchoq chegarasini oshirish va sport natijalarini yaxshilashda sezilarli ijobiy o‗zgarishlar berishi aniqlandi. Download 1.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|